Szlak pomników przyrody jest najdłuższym istniejącym turystycznym szlakiem pieszo- rowerowym, o długości 44 km i oznaczonym zielonym kolorem. Swój początek ma obok placu Wilhelma Pluty w Sulechowie i biegnie przez Łęgowo Sulechowskie, Buków, obok leśniczówki Klempsk, dalej poprzez ścieżkę dydaktyczną „Do Waligóry”, wieś Obłotne i kończy się ponownie w Sulechowie.
Główną atrakcją tego szlaku są walory turystyczne przyrody nieożywionej i ożywionej. Podążając na północ zgodnie z zielonymi znakami pierwszym pomnikiem przyrody jest morwa biała obok wieży ciśnień z 1904 r. i głaz narzutowy pełniący rolę pomnika. Obiekty te znajdują się na skwerze, przy rozwidleniu ulic Jana Pawła II i Poznańskiej.
Znajdująca się tu 250. letnia morwa biała (Morus alba) jako pomnik przyrody ma wartość ponadregionalną i jest najgrubszą morwą w Europie. Jej obwód wynosi 412 cm. Choć jej ojczyzną są Chiny to już od wieków sadzono je na obszarze śródziemnomorskim i w cieplejszych rejonach Europy. Według zapisów niemieckich, drzewo to znalazło się w Sulechowie za sprawą hodowców jedwabników w okresie panowania Fryderyka Wielkiego, z którego liśćmi karmiono jedwabniki.
Głaz znajdujący się na skwerze jest czerwonym, masywnym granitem, umieszczonym na podmurówce. Jego wysokość wynosi 220 cm, a obwód 450 cm. W skład mineralny głazu wchodzą skalenie różowe i czerwone, kwarc szary, minerały ciemne w bardzo małej ilości. Cechą charakterystyczną pomnika- głazu jest przymocowana tablica z białego marmuru z napisem:„BOCHATERON WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI SPOŁECZEŃSTWO I KOMBATANCI SULECHOWA MAJ 1991”.
Jest to pierwszy głaz narzutowy na zielonym szlaku. Drugi znajduje się na skwerze przy ulicy Wojska Polskiego i Zielonej. Z kolei ten jest drugim co do wielkości na terenie gminy. Głaz ten to masywny, różowy średnioziarnisty granit. Wymiary głazy : obwód 10,9 m, wysokość 165 cm. W skład mineralny głazu wchodzą skalenie różowe, izometryczne, kwarc przezroczysty, jasnoszary, blaszki biotytu w bardzo małych ilościach. W tym przypadku cechą charakterystyczną głazu jest umieszczona w latach 70-tych kompozycja zamku z murem obronnym z otoczaków.
Trzecim i największym głazem narzutowym jest eratyk koło Łęgowa. Do tego kamienia docieramy szosą na Łęgowo wysadzaną po obu stronach starymi drzewami. Znajdują się tu stare klony, lipy, grochodrzew, jawor i sosny. W sumie przeszło 400 drzew. Przeciętny ich obwód wynosi 250 cm. Najgrubszy jest tu klon o obw. 340 cm, jawor o obw. 305 cm, lipa drobnolistna o obw. 310 cm i szerokolistna o obw. 407 cm. W lesie łęgowskim znajduje się leśna droga (trzecia licząc od momentu wejścia w aleję drzew), którą możemy dotrzeć do głazu niewidocznego z drogi, dlatego musimy wejść do lasu i odnaleźć go po około 100m. Natomiast eratyk łęgowski jest gnejsem szarym z różowymi plamami, silnie spękanym. Wysokość głazu 2m i obwód u podstawy 15m. W skład mineralny głazu wchodzą skalenie szare i białe, skupienia biotytu, granaty różowe o strukturze ziarnistej, kwarc przezroczysty jasnoszary. Od strony drogi leśnej, na wyrównanej powierzchni głazu znajduje się “pismo runiczne” o długości ok. 260 cm i wysokości 12 cm. Z tego też względu jest opisywany od ok. 200 lat w lokalnej prasie.
Nie brakuje również atrakcji turystycznych w pobliskim Łęgowie, wsi leżącej na 8 km trasy. Pierwszą ciekawostką jest pomnik upamiętniający poległych Łęgowian w czasie i wojny światowej. Postawiono go 5 lipca 1922 r., a na jego płycie widnieje 15 nazwisk. Rodzina jednego z nich, Maxa Fliegera mieszka do dziś w Łęgowie. Pomnik został odrestaurowany na początku września 2005 r, a w jego podstawie obelisku wmurowano butelkę z informacją o odnawiających, rządzących w kraju, gminie i we wsi. Pierwotnie Łęgowo (Lang Heinersdorf) należało do parafii poznańskiej, a w 1399 r. wyliczono je w wykazie jako parafia wrocławska. Niewątpliwymi walorami krajoznawczymi są tu kościół parafialny, pozostałości zespołu dworskiego z parkiem i dąb szypułkowy „Łęgowiak”. Dawniej kościół parafialny z 1554 r. był drewniany jednak spłonął, a w jego miejscu wybudowano w 1930 r. nowy kościół nawiązując do romantyzmu. Z kolei zespół dworski składał się z pałacu, zabudowy folwarcznej i parku. W przypadku pałacu znajduje się on obecnie w ruinie, gdyż spłonął podczas remontu w 1989 r. Właścicielami łęgowskich gruntów były rody Nassow, Sack, Unruh, i Sydow. Pałac zbudowano w II połowie XIX w. w stylu eklektycznym naprzeciwko, którego założono w XIX w. park zajmujący ok. 06 ha. Rosną tu m.in. buk zwyczajny o obw. 375 cm, dąb szypułkowy o obw. 400 cm, kasztanowiec o obw. 380 cm, świerk pospolity o obw. 285 cm, grab o obw. 255 cm. Z zabudowy folwarcznej ciekawym obiektem jest murowany lamus z ok. 1870 r. o konstrukcji szachulcowej. Oprócz tego z XIX. w. zabudowy folwarcznej przetrwały parterowa oficyna, obory, stajnie, stodoły oraz murowany gołębnik koło czworaków.
Koło wsi, ok. 800m na północ od kościoła, rośnie pomnikowy dąb szypułkowy nazwany “Łęgowiak”. o obw. 720 cm.
Udając się dalej szlakiem zielonym na północny- zachód trafimy do kolejnej wioski Buków (Buckow) położonej na 12 km szlaku. Tutaj możemy obejrzeć zespół podworski położony na zachodnim krańcu wsi, po północnej stronie drogi do Kalska oraz kościół filialny. Dawniej bukowskie włości podzielone były na trzy części. Zarządzały nim rodziny Schulz, Steinbart i Sydow.
Dawniej znajdował się tu XV. w. kościół drewniany, który spłonął. Obecny kościół w stylu neogotyckim odbudowano w 1856 r. jako konstrukcję jednonawową, z wieżą od strony zachodniej. Bukowiecki zespół podworski składa się z pałacu, parku i zabudowy folwarcznej. Pałac został zbudowany ok. 1870 r. w stylu neorenesansowym i jest budowlą piętrową z czterospadowym dachem. Po wojnie w pałacu mieściła się siedziba PGR Kruszyna, a obecnie szkoła podstawowa. Park przy pałacu o powierzchni 4,14 ha posiada ponad 20. pomników przyrody. Rosną tu liczne rzadkie i egzotyczne gatunki. Do ciekawych należą grab zwyczajny o obw. 300 cm (wiek ok. 250 lat), kasztanowiec zwyczajny o obw. 314 cm (wiek ok. 200 lat), lipa srebrnolistna o obw. 450 cm (wiek ok. 300 lat), czy grochodrzew biały o obw. 314 cm (wiek ok. 150 lat).
W przypadku zabudowy folwarcznej jest ona jednolitą stylowo zabudową gospodarczą, wzniesioną w XIX w. z kamienia łamanego i cegły. Znajdują się tu dom zarządcy, stodoła, lamus, dwie obory i budynki inwentarskie.
Następną atrakcją krajoznawczą tej trasy jest ścieżka dydaktyczna „Do Waligóry”, która powstała w 1998 r. Jej długość wynosi 3,4 km i zawiera 18 stanowisk tematycznych. Biegnie do najgrubszej sosny zwyczajnej o obw. 620 cm, której wiek ocenia się na 170 lat. Sosna nosi nazwę Waligóra. Możemy zobaczyć tu drzewostan akacjowy, drzewostan sosny na gruncie porolnym, drzewostan bukowy (buczyna), drzewostan brzozowy (brzezina), drzewostan daglezjowy pomnik przyrody daglezji zielonej, aleję dębową, kolonie mrówek, nieczynną żwirownię. Czas przemarszu ścieżki wynosi 2 godz.
W odległości ok. 1,4 km od Waligóry znajduje się rezerwat Radowice. Rezerwat powstał w 2000 r. i leży między miejscowościami Obłotne, Okunin, Podlegórz, Radowice. Zajmuje powierzchnię 55,6 ha. Rezerwat porasta wiekowy las bukowy z domieszkami dębu, grabu, sosny, modrzewia i daglezji. Żyje tu kilka gatunków ptaków: muchołówka mała, puszczyk, dzięcioł zielony, żurawie. Widziano w nim również żółwia błotnego. Centralną część rezerwatu stanowi tzw. siodło dzielące liczne źródliska. Z części zachodniej cieki płyną po wąwozie w kierunku tzw. stawów “Prodwodrolu”. Przez rezerwat biegnie ścieżka dydaktyczna o długości 3,3 km. Ścieżka biegnie od stawów “Prodwodrolu” do drogi nr 317.
Poruszając się trasą w kierunku Kruszyny, wychodząc z rezerwatu Radowice, po lewej stronie znajdują się Wichrowe Wzgórza (nazywane potocznie Wzgórza Witenberg), na których istniał kiedyś folwark Minettenberg, obecnie znajduje się tu wieża przeciwpożarowa, z której roztacza się przepiękny widok na okolice. Przy szlaku rośnie również grupa unikalnych dębów błotnych (Quercus palustris) dorastające do 25 m wysokości. Charakterystyczne w wyglądzie tych drzew są stosunkowo cienkie, liczne, wiotkie gałęzie, które zwisają w dół niczym liany. Ojczyzną tego gatunku jest północno- wschodnia część Ameryki Północnej. W Europie dęby te sadzono jako drzewo parkowe i ozdobne.
Jak wspomniałem ostatnią miejscowością tej trasy jest Kruszyna. (Krauschow). Znajdują się tu klasycystyczny pałac z przełomu XVIII i XIX w., dworek klasycystyczny z 1816 r. (obecnie znajduje się tu ośrodek pomocy społecznej). Zachowały się tu również pozostałość po parku dworskim o powierzchni ok. 0,5 ha z drzewostanem w wieku blisko 150 lat. Dawniej kruszyna stanowiła trzy tzw. dobra rycerskie, którymi rządziły rodziny Tejchman, Boneschen, Rahm, Steinbart.
Kolejnym interesującym punktem na trasie są budynki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie. Tradycje pedagogiczne tej placówki sięgają blisko 200 lat. Początkowo za sprawą sulechowskiego igielnika Zygmunta Steinbarta w 1719 r. powstał dom sierot, który przekształcono 20 marca 1766 r. w Królewskie Pedagogium. Przez lata szkołą kierowały rodziny Steinbartów i Hanow. Mury szkoły ukończyli m.in. niemiecki fizyk, laureat nagrody Nobla Ottto Stern, książę Bernard von Lippe- Biesterfeld – ojcem królowej Holandii Beatrix, książę Janusz Henryk Stanisław Radziwiłł, czy niemiecki tłumacz literatury polskiej Albert Schultz. Po wojnie staraniem dr Antoniego Maćkowiaka powstało tu Liceum Pedagogiczne, przekształcone w Studium Nauczycielskie. Dzięki staraniom m.in. obecnego Senatora RP i rektora obecnej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie w roku 1991 r., w obiektach szkolnych uruchomiono Wyższą Szkołę Administracji Zawodowej w Sulechowie.
Są to niektóre atrakcje i walory krajoznawcze znajdujące się na tym szlaku. Zapewne amatorzy turystyki znajdą tu jeszcze wiele innych osobliwości. Zapraszamy.
Marek Maćkowiak
