Literatura dotycząca Zespołów Kształceniowych w Sulechowie w języku polskim nie jest zbyt bogata. Krótkie informacje odnajdujemy w pracach R. Wroczyńskiego [2], podobnie u W. Bobkowskiej [3], czy w pracy E. Suchan[4]. Pierwsze prace autorki o uczniach i twórcach szkół w Sulechowie ukazały się już w 1985 roku [5]. W latach następnych zostali zaprezentowani twórcy rozwiązań edukacyjnych opartych na idei pietyzmu w Sulechowie w postaci krótkich biogramów zarówno pierwszego S. Steinbarta [6], jak i najważniejszej osoby - G. S. Steinbarta, dyrektora, proboszcza, nauczyciela, profesora Uniwersytetu Frankfurckiego [7]. W 1991 roku została przygotowana i obroniona praca magisterska w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze, na kierunku historia, autorstwa Anicety Lubiszewskiej (obecnie Karpowicz) pod kierunkiem prof. Joachima Benyskiewicza [8]. Pojawiały się prace przyczynkarskie, jak „Sulechowskie Pedagogium 1719-1945" autorstwa Lecha Okowińskiego [9]. Jednak do dzisiejszego dnia brakuje całościowego opracowania, czy też monografii, wydanej w języku polskim, która przybliżyłaby ten kompleks edukacyjny, gdzie idee pietyzmu realizowane były od 1719 roku [10]. Utworzone w XVIII wieku Zakłady Kształceniowe (Edukacyjne) funkcjonowały do 1945 roku. Walki o Sulechów oraz zmiana granic spowodowała, że uczniowie wraz z nauczycielami opuścili ziemię sulechowską i udali się do Oberuff koło Fritzbar, gdzie został powołany Związek Byłych Uczniów i Nauczycieli. Pierwszym przewodniczącym został Lothar Meissner [11]. Tam też otwarte zostało gimnazjum Christophorus, gdzie funkcjonował Związek Byłych Uczniów i Nauczycieli z Sulechowa [12].
Dużo lepiej prezentuje się literatura niemieckojęzyczna. Pierwsze publikacje dotyczące Domu Sierot i fundacji Rodziny Steinbartów ukazały się w XVIII wieku [13], a następnie w 1819 roku [14], dalej w 1867 roku [15], natomiast w 1911 roku ukazał się szczegółowy wykaz uczniów sprzed 1768 roku do 1911. Jednak brakuje danych z lat 1766-1768 i 1785-1795 [16]. Pierwszy wykaz uczniów ukazał się w 1867, w 1911 roku do danych uczniów, daty i miejsca urodzenia, dodano daty zgonu oraz krótkie notki biograficzne odnośnie dalszych losów i uzyskanych stanowisk oraz pełnionych funkcji. Brakuje natomiast następnego wykazu do 1945 roku. W latach 1933-1945 r. w budynkach dawnego Królewskiego Pedagogium funkcjonowało Gimnazjum Miejskie. Wszystkie dokumenty dotyczące szkoły zostały częściowo wywiezione do Niemiec lub obecnie zachowały się w szczątkowych zbiorach [17]. Ważnym elementem informującym o funkcjonowaniu szkół w Sulechowie i treściach nauczania, czy też wykaz uczniów i nauczycieli, były wydawane co roku programy nauczania, wykazy przedmiotów, plany lekcyjne. W zbiorach Zielonogórskiej Biblioteki Cyfrowej znajdują się plany lekcyjne i ramowe programy nauczania od 1767 roku do 1820/21 roku. Duży zbiór znajduje się również w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, od roku 1846 do 1913/1914. Materiał ten jest bardzo interesujący, bowiem zawiera nie tylko wykaz obowiązujących przedmiotów nauczania, ramowego planu lekcyjnego, wykazu nauczycieli, ale również [wykaz] uczniów i ich krótkie biogramy [18].
W 1911 roku ukazała się interesująca praca: Festschrift zur Einweihungs-Feier des neuen Klassengebäudes am 13. und 14. August 1911 [19], gdzie przedstawiono historię Królewskiego Pedagogium, budowę nowych budynków szkolnych. W latach trzydziestych ukazało się wiele prac dotyczących roli i znaczenia szkół w Sulechowie. Także po II wojnie światowej pojawiły się opracowania ukazujące historię Królewskiego Pedagogium w Sulechowie [20]. Duży zbiór książek - autorstwa głównie G.S. Steinbarta - znajduje się w zbiorach bibliotek w Berlinie.
Sulechów uległ zniszczeniu w 60% w wyniku walk w styczniu 1945 roku. Po 1945 roku w murach Królewskiego Pedagogium, jak i budynkach internatu, czy domu sierot, zostało otwarte we wrześniu Gimnazjum Miejskie liczące 84 uczniów, istniało ono równolegle z Liceum Pedagogicznym do 1948 roku. Jednak 2 stycznia 1946 r. zaczęło działać Liceum Pedagogiczne, które przeniesiono z Wolsztyna do Sulechowa. Pierwszym dyrektorem został dr Antoni Maćkowiak [21]. Po likwidacji Liceum Pedagogicznego administrowanie kompleksem budynków przekazano Studium Wychowania Przedszkolnego. Do 1994 roku w murach dawnego Zespołu Kształceniowego funkcjonowały następujące placówki: Liceum Pedagogiczne, Liceum Pedagogiczne dla Wychowawczyń Przedszkoli, Studium Wychowania Przedszkolnego, Zespół Szkól Pedagogicznych i Studium Nauczycielskie [22]. Następnie powołano tutaj Zespołu Szkół Administracyjnych im. Fryderyka Chopina. Obecnie znajduje się tam Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.
Tablica znajdująca się w holu budynku, ufundowana dla założyciela Zespołów Kształceniowych S. Steinbarta w 1994 r. (foto własne), umieszczona w 1994 roku.
11 września 2000 r. podczas prac remontowych została otwarta kapsuła metalowa, która zawierała dokumenty dotyczące wmurowania kamienia węgielnego pod budowę obiektu szkolnego Królewskiego Pedagogium i Sierocińca w Sulechowie[23] z 1909 roku. Dokumenty ponownie zostały umieszczone w kapsule i uzupełnione o akt powołania Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 1998 r., imienny wykaz kierownictwa uczelni w roku akad. 2000/2001 i protokół otwarcia kapsuły metalowej z 1909 roku) i ponownie wmurowane.
[1] Jest to zapis wykładu wygłoszonego na otwarciu wystawy Królewskie Pedagogium 1719-1945 w Sulechowie w uczelnianej bibliotece Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie w dniu 29 marca 2011 roku.,
[2] R. Wroczyński, Dzieje oświaty polskiej 1795-1945, Warszawa 1980, s. 65-67.,
[3] W. Bobkowska, Pruska polityka szkolna na ziemiach polskich w latach 1793-1806, Warszawa 1948, s. 157, 190, 262.,
[4] E. Suchan, Historyczny zarys organizacji szkolnictwa elementarnego w Polsce od KEN po dobę obecną, Brześć nad Bugiem 1937, s. 80-90.,
[5] B. Burda, Uczniowie polscy w Królewskim Gimnazjum pedagogicznym w Sulechowie w latach 1768-1818, Przegląd Lubuski nr 1-2, Zielona Góra 1985, s. 23-24.,
[6] B. Burda, Zygmunt Steinbart (1667-1739). Igielnik z Zielonej Góry, założyciel Zespołów Kształceniowych w Sulechowie, [w:] Ludzie Środkowego Nadodrza. Wybrane szkice biograficzne (XII-XX wiek), praca zbiorowa pod red. K. Bartkiewicza, Zielona Góra 1998, s. 193-194.,
[7] B. Burda, Gotthilf Samuel Steinbart (1738-1809)- duchowny ewangelicki, filozof, pedagog, organizator szkolnictwa, profesor Uniwersytetu we Frankfurcie nad Odrą, Rocznik lubuski T. XXIII cz. 1, pod red K. Bartkiewicza, Zielona Góra 1997, s. 155-156.,
[8] A. Lubiszewska, Dzieje Pedagogium Sulechowskiego od początku powstania do 1939 roku, praca magisterska pod kierunkiem prof. dr hab. J. Benyskiewicza, WSP Zielona Góra 1991 (maszynopis).,
[9] L. Okowiński, Sulechowskie Pedagogium 1719-1945, Sulechów 2006. Wielka szkoda, że autor nie poddał tej pracy recenzji, nie wiadomo także, kto jest wydawcą, brak także bibliografii.,
[10] Krótkie informacje znaleźć można w pracy: Sulechów i okolice. Monografia pod red. Z. Borasa, Poznań 1985, s. 80.,
[11] 6 czerwca 1994 roku w Sulechowie odbyło się spotkanie byłych uczniów i członków Związku Byłych Uczniów i Nauczycieli w budynku dawnego Königliche Pädagogium. Odbyła się sesja naukowa i została odsłonięta tablica upamiętniająca założyciela Pedagogium i Domu Sierot Siegmunda Steinbarta. Dokonał tego aktu potomek rodu Steinbartów - Helmut Engelmann. Maszynopis programu obchodów z 6.06.1994 r. i przemówienia Lothara Meissnera (ze zbiorów autorki).,
[12] „Dziesięć lat po wojnie, w 1954 roku, Sąd Krajowy w Hamburgu zarejestrował Stowarzyszenie Byłych Wychowanków Królewskiego Pedagogium w Sulechowie. Niespełna pięćdziesiąt lat później, 25 września 1999 roku Sąd Krajowy w Fritzlarze (Nadrenia - Westfalia) rozwiązał Stowarzyszenie na wniosek ostatnich dwóch jego członków, maturzystów z roku 1944” - zob. http://www.pwsz.sulechow.pl/index.php?m=6_1&id=historia, opracowanie J.P. Majchrzak, „NON SCHOLAE, SED VITAE DISCUMUS” – 250 lat sulechowskiej tradycji wychowania dla przyszłości, korzystano 20 marca 2011 r..,
[13] S. Steinbart, Nachricht von den Segens-Tropfen… so… in das Züllichau Im Herztzogthum Crossen A. 1719 d. 12. Julii gestiftete Waisenhaus in der Jahren 1731 bis 1736. durch mancherlei Wolhaten geflossen …, Züllichau 1937.,
[14] Kurze Geschichte des Waisenhauses und der damit verbundenen Bildungs- Anstalten bei Züllichau, in dem ersten Jahrhunderte ihrer Dauer. Eine Einladungsschrift zu Jubelfeier am 12ten Julius 1819, Züllichau 1819.,
[15] Beiträge zur Geschichte der Steinbartschen Erziehungs- und Anstalten Waisenhaus und Königliche Pädagogium bei Züllichau. Erste Abtheilung herausgegeben zur ersten Säcularfeier des Königl. Pädagogiums am 12. Und 13. Juli 1876, Jena 1876; ukazało się wiele prac jeszcze w XIX wieku: C.O. Lobach, Geschichte des Waisenhauses bei Züllichau während der ersten achtundvierzig Jahre (1719-1766), 1867.,
[16] Ubi Sunt? Verzeichnis aller Zöglinge und Schüler die vom 1768 und vom 1782-April 1911 des Königliche Pädagogium und Waisenhaus bei Züllichau besucht haben, Lissa 1911, s. 1-10.,
[17] Zob. 250 Jahre Siegmund-Steinbart-Stiftung bei Züllichau 1719-1969, Hanower 1966.,
[18] Zob. Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa: http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/planneedpubs startint, z dnia 6.04 2011,
[19] Festschrift zur Einweihungs-Feier des neuen Klassengebäudes am 13. und 14. August 1911, Züllichau 1911.,
[20] Zob. 250 Jahre Siegmund-Steinbart-Stiftung bei Züllichau: 1719-1969, Hannover 1969; Die Waisenhauskirche in Züllichau: die Geschichte eines ostbrandenburgische 1981; K. Schmidt, Geschichte des Pädagogiums und Waisenhauses bei Züllichau selbstverl. d. Verf. Hannower 1980.,
[21] Liceum Pedagogiczne w Wolsztynie funkcjonowało już w 1945 roku. Rozpoczęcie zajęć nastąpiło jesienią, 16 listopada 1945 roku, z zaledwie 44 uczniami i 4 nauczycielami. Systematyczny wzrost liczby uczniów sprawiał, że w skromnych warunkach lokalowych szkoły organizacja procesu dydaktycznego stawała się coraz trudniejsza. Zaczęto więc myśleć o znalezieniu obiektu większego, bardziej funkcjonalnego. Na wniosek wizytatora Wiesława Sautera Kuratorium poznańskie wyraziło zgodę na przeniesienie szkoły do Cilichowa (taką nazwę nosił obecny Sulechów). Zob. prof. Hieronim Szczegóła, Liceum Pedagogiczne w Sulechowie 1945-1970, tekst wystąpienia z 1994 r., maszynopis, zbiory autora.,
[22] Zob. Licea pedagogiczne na Ziemi Lubuskiej, pod red. B. Ratusia, Zielona Góra 1984; "XXV-lecie Liceum Pedagogicznego w Sulechowie" Informator z okazji zjazdu absolwentów 13 czerwca 1970 roku. Sulechów 1970; Informator: 40 lat Studium Nauczycielskiego 1987; Dzieje Liceum Pedagogicznego w Sulechowie na stronie http://sulech.net/show.php/ z dnia 11.11.2009 r., opracowane przez: Lecha Okowińskiego; Bolesława Hejduka, czy: Dzieje szkół kształcących nauczycieli przedszkoli opracowane przez Marię Domejko i Bernarda Grupę.,
[23] Dzięki uprzejmości pani mgr Ewy Majcherek Dyrektor Biblioteki Uczelnianej PWSZ w Sulechowie zostały użyczone materiały kserograficzne dotyczące otwarcia kapsuły z 1909 roku i Protokoły z dnia 11 września i 20 września 2000 r.
