Obydwie szkoły sulechowskie przyciągały uczniów z różnych stron Śląska, Brandenburgi, czy ziem polskich, Prus Królewskich, jak również Dolnych Łużyc, niekiedy i z Litwy, czy bardziej odległych miejsc. Ze względu na nowoczesne nauczanie, możliwość uzyskania matury, bywały przystankiem w edukacyjnych wędrówkach uczniów z Rzeczypospolitej. Po edukacji w Akademii Rycerskiej w Legnicy, Szkole Realnej Wrocławiu, czy innych miast śląskich, Sulechów pełnił rolę miejsca, pośredniego (przystanku) w dalszej edukacji, czy to na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, jak również w innych uczelniach niemieckich[1].
Szkoła mieszczańska w latach 1787-1806 gościła w swych murach 33 uczniów, którzy przy wpisie podawali, iż pochodzą z ziem polskich (od 1795 roku z Prus Południowych), z okolic Żar byli tu uczniowie w 1789 i 1800 roku. W 1789 roku zapisał się Johann Gottlib Carl Schiller, miał ukończone 21 lat, jego ojciec był gospodarzem we wsi Kunice Żarskie, natomiast w 1800 roku zapisało się dwóch uczniów. Byli to bracia Metcke, Friedrich Gottlib, lat 14 i Carl Friedrich, lat 12, urodzeni koło Żar, ojciec był pastorem we wsi Dobrochów. Królewskie Gimnazjum Pedagogiczne w swych murach gościło uczniów z okolic Żar w 1795 roku, był to M.H. Strenge, lat 15, w 1808 roku było tutaj dwóch uczniów z Dolnych Łużyc, G.H. Pannwitz, lat 15 i a także J.F. C Pecklt, lat 15[2]. W 1809 ten sam J. F. C. Pecklt kontynuował naukę i przystąpił do egzaminów półrocznych natomiast w 1817 zapisał się A. F. Triepcke, lat 15[3]. Następny wpis pochodzi z 1839, 1864 i 1865 roku. Liczba ta jest bardzo nikła w ogólnej liczbie uczniów tej szkoły. Z drugiej strony można przyjąć, że szkoły sulechowskie były znane na Łużycach, także w okolicach Żar.
Natomiast w pierwszych pięćdziesięciu latach funkcjonowania Królewskiego Pedagogium naukę w Sulechowie pobierało 150 uczniów, którzy przy wpisie podali, iż przybyli oni z ziem polskich, głównie z Wielkopolski, czy też po 1807 z Księstwa Warszawskiego, ze Śląska 106[4]. Wśród tej grupy znaleźli się pochodzący z Wielkopolski bracia Bronikowski, Aschenbrenner, czy Bojanowscy, ale i Józef Chłapowski, August Raczyński, bracia Sobierscy, Moszczyńscy, Wossidło, Pawłowscy, Zakrzewscy. Duża role odegrało powołane Seminarium nauczycielskie dla przyszłych nauczycieli Prus Południowych. Naukę w nim odbywali: Feliks Bentkowski, późniejszy historyk literatury polskiej, czy Maciej Rodziewicz.
Poniżej przedstawione zostały tabele z podaniem liczby wpisów w poszczególnych latach do szkoły realnej i Królewskiego Gimnazjum Pedagogicznego, które obrazują geografię uczniów przebywających w Sulechowie w XVIII i początku XIX wieku.
Tabela nr 1. Uczniowie szkoły realnej w Sulechowie w latach 1787-1806
| Rok wpisu uczniów | Liczba ogółem uczniów | Uczniowie pochodzący z ziem polskich | Uczniowie z tzw. Prus Południowych (od 1795 r.) | Uczniowie ze Śląska (w tym z Sulechowa i okolic) | Uczniowie pochodzący z Łużyc |
| 1787 | 77 | 12 | - | 55 | - |
| 1789 | 9 | 1 | - | 7 | 1 |
| 1790 | 12 | 2 | - | 10 | - |
| 1791 | 12 | 1 | - | 11 | - |
| 1792 | 28 | 3 | - | 25 | - |
| 1793 | 16 | 3 | - | 13 | - |
| 1794 | 25 | - | - | 25 | - |
| 1795 | 25 | - | - | 25 | - |
| 1796 | 23 | - | 6 | 17 | - |
| 1797 | 30 | - | 5 | 25 | - |
| 1798 | 21 | - | 3 | 18 | - |
| 1799 | 21 | - | - | 21 | - |
| 1800 | 23 | - | 5 | 16 | 2 |
| 1801 | 31 | - | 2 | 29 | - |
| 1802 | 24 | - | 3 | 21 | - |
| 1803 | 32 | - | 2 | 30 | - |
| 1804 | 40 | - | 2 | 38 | - |
| 1805 | 15 | - | 2 | 13 | - |
| 1806 | 10 | - | - | 10 | - |
| Razem: | 502 | 23 | 30 | 446 | 3 |
Tabela nr 2. Uczniowie Królewskiego Gimnazjum pedagogicznego w latach 1768-1818
| Rok wpisu uczniów | Uczniowie z Prowincji Poznańskiej | Uczniowie z ziem polskich | Uczniowie z Księstwa Warszawskiego | Uczniowie z Wielkiego Księstwa Poznańskiego | Uczniowie ze Śląska | Uczniowie z Sulechowa i okolic | Uczniowie z Dolnych Łużyc | Ogólna liczba uczniów |
| 1768 | 4 | 20 | - | - | 19 | 8 | - | 105 |
| 1778 | - | - | - | - | - | 3 | - | 4 |
| 1781 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| 1782 | - | - | - | - | - | 2 | - | 6 |
| 1783 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| 1784 | 1 | - | - | - | - | 2 | - | 5 |
| 1785 | - | - | - | - | 1 | 2 | - | 5 |
| 1786 | - | - | - | - | - | 3 | - | 4 |
| 1787 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| 1795 | - | - | - | - | 8 | 2 | 1 | 26 |
| 1796 | - | 1 | - | - | 3 | 2 | - | 36 |
| 1797 | - | 2 | - | - | - | 2 | - | 16 |
| 1798 | 4 | - | - | - | 2 | 6 | - | 36 |
| 1799 | 2 | - | - | - | - | 7 | - | 32 |
| 1800 | - | 1 | - | - | 4 | 9 | - | 34 |
| 1801 | - | - | - | - | 2 | - | - | 20 |
| 1802 | - | 2 | - | - | - | 6 | - | 34 |
| 1803 | - | - | - | - | 4 | 7 | - | 46 |
| 1804 | 1 | 1 | - | - | 3 | 7 | - | 54 |
| 1805 | - | 1 | - | - | 5 | 17 | - | 92 |
| 1806 | 2 | 1 | - | - | 1 | 4 | - | 25 |
| 1807 | - | 1 | - | - | 2 | 3 | - | 31 |
| 1808 | - | - | 3 | - | 1 | 12 | 2 | 44 |
| 1809 | - | - | 2 | - | 5 | 7 | 1 | 40 |
| 1810 | - | - | 4 | - | 2 | 8 | - | 51 |
| 1811 | 2 | - | 6 | - | 4 | 5 | 1 | 43 |
| 1812 | 2 | - | 9 | - | 1 | 17 | 1 | 67 |
| 1813 | 1 | - | 5 | - | 8 | 13 | - | 73 |
| 1814 | - | - | 17 | - | 7 | 9 | - | 92 |
| 1815 | 1 | - | 5 | 8 | 7 | 12 | - | 97 |
| 1816 | - | - | - | 9 | 3 | 12 | - | 74 |
| 1817 | - | - | 1 | 8 | 5 | 9 | 1 | 76 |
| 1818 | - | - | - | 10 | 10 | 9 | - | 53 |
| Razem: | 20 | 30 | 52 | 35 | 106 | 212 | 7 | 1321 |
Źrodło: Ubi sunt? Verzeichnis aller Zöglinge und Schüler. Die vom 1768 und von 1782-April 1911 des Königliche Pädagogium und Waisenhaus bei Züllichau besucht haben, Lissa 1911, s. 1-10, 50-53 (obliczenia własne); BSNHIS UZ, sygn. ZS/567, Rangordnung der sammtlichen Schüler der Züllichauschischen Pädagogium..., nach dem Prüfung zu Jahre 1808, 1812, 1811, 1812,1816 (obliczenia własne).
Rozwój Zakładów Kształceniowych w Sulechowie był również w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. W 1911 roku został otwarty Nowy budynek szkolny. W 1929 roku dyrektorem szkoły był dr Arthur Krause, kładł on mocny nacisk na wszechstronną edukacje. Już od 1905 roku w sulechowskiej placówce była orkiestra dęta. Jednak lata trzydzieste XX wieku przyniosły mało chlubny okres, bowiem funkcjonowała tutaj Hitlerjugend. W pierwszych miesiącach po wkroczeniu Armii Czerwonej budynki szkoły służyły im za siedzibę władz. 16 listopada 1945 roku 44 uczniów i 4 wykładowców rozpoczęło pierwszy rok nauki gimnazjum. Natomiast 2 stycznia 1946 roku z Wolsztyna do Sulechowa zostało przeniesione z Wolsztyna Liceum Pedagogiczne, które zostało powołane zarządzeniem Ministra Oświaty z dnia 28 sierpnia 1945 roku. Pierwszym dyrektorem został dr Antoni Maćkowiak.
W 1946 roku liczba uczniów Liceum Pedagogicznego wzrosła do 253 i 12 nauczycieli, a w 1950 roku wynosiła 405 uczniów i 25 nauczycieli. Rocznie naukę w Sulechowie pobierało około 420-450 uczniów, natomiast kształciło ich średnio 25-27 nauczycieli.
Pierwsza matura odbyła się w 1948 roku i złożyło ją do 1970 roku 2 829 absolwentów, w tym 1 235. W Sulechowie pracowali w pierwszym okresie wspomniany dr A. Maćkowiak i jego żona dr Janina Maćkowiak, jak również Edmund Ciesielski, dr Piotr Grebiennikow, Michał Urbanowicz, Tadeusz Krumplewski. Wśród uczniów Liceum Pedagogicznego byli: Hieronim Szczegóła, czy Joachim Benyskiewicz. Wzorem dawnego rozwiązania i tutaj powołano orkiestrę szkolną w 1952 roku. W 1970 roku nastąpiła zmiana w systemie edukacji, Liceum Pedagogiczne zostało rozwiązane i przez następne lata w Sulechowie kształcono nauczycieli przedszkoli i nauczani początkowe. W latach dziewięćdziesiątych funkcjonowało w budynkach dawnego Królewskiego Pedagogium było liceum ogólnokształcące i administracyjne. W 1992 roku do Sulechowa przybyli dawni uczniowie sprzed II wojny światowej (rocznik maturalny 1929), a 6 czerwca 1994 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą założyciela Fundacji Rodziny Steinbartów w 275 rocznicę. Dziś Sulechów ponownie tętni życiem studentów. Pełni ważną rolę edukacyjną, wzorem wieku XVIII.
dr Bogumiła Burda
[1] B. Burda, Studenci z Polski na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odra (XVI-XVIII w.), Studia Zachodnie nr 3, Zielona Góra 1998, s. 41-46.
[2] BSNHiS UZ, ZS, sygn. ZS 567/6, Lectionsplan für die Schule des Pädagogiums zu Züllichau im Winterhalbenjahre 1810/1811, nebst Rangordnung der scholaren nach der Prüfung im Herbste 1810, Züllichau, gedruckt in der Königl. Privil. Buchdruckeren bey Zwarr, s. 9,10.
[3] BSNHiS UZ, ZS sygn. ZS/567/2, Lections=Plan für die Schule des Pädagogiums zu Züllichau im Winterhalbjahre 1817/1818, nebst der Rangordnung der scholaren nach der Prüfung zu Michaelis 1817. Züllichau, gedruckt bey Zwarr, s. 3.
[4] B. Burda, Uczniowie polscy w Królewskim Gimnazjum Pedagogicznym w Sulechowie w latach 1768-1818,Przegląd Lubuski, Nr 1-2, s. 24.
