Zarówno w kwestii pochodzenia nazwy, jak lokacji miasta Sulechowa nie można powiedzieć nic pewnego. W obu przypadkach występują różne opinie. Nie pomagają nam też materiały źródłowe, bowiem do dzisiaj nie odnaleziono ani aktu lokacyjnego, ani jego odpisu, bądź jakiejkolwiek wskazówki w znanych nam dokumentach. Samo miejsce założenia miasta, jak i jego nazwa nie były zapewne przypadkowe. Lokacja miasta (łac. locatio, locare – osadzanie, osiedlanie) odbywała się na zasadzie umowy (aktu lokacyjnego) z zasadźcą (łac. lokator), który podejmował się założyć osadę o ściśle określonym układzie przestrzennym. Umiejscowienie osady rozpoczynano od wymierzenia rynku. Później przeprowadzano ulice zgodnie z tzw. planem szachownicowym, wywodzącym się planu rzymskich obozów wojskowych. Na końcu zaznaczano granice miasta, często przez wykonanie rowu i usypanie wału, zastąpionych z czasem zastępowano murem. Z reguły teren dzielono na prostokątne działki, z których jedna pełniła rolę wspomnianego już rynku, inna cmentarza z budynkiem fary (kościoła parafialnego). Resztę działek stopniowo zabudowywano. W większości miast tworzono dodatkowe działki targowe (nazywane np. rynkiem siennym, końskim, rybnym itp.). Natomiast działki mniejsze przeznaczano pod ogrody [1, s. 120]. Rekonstrukcja układu przestrzennego średniowiecznego Sulechowa wskazuje wyraźnie na lokację miasta na prawie niemieckim. Nawet układ ulic zachowany do dzisiaj w obrębie murów miejskich jest niemal taki sam jak dawny historyczny układ urbanistyczny. Ryc. 1.
Ryc. 1. Rekonstrukcja układu przestrzennego średniowiecznego Sulechowa. 1. Zamek średniowieczny, 2 – ratusz, 3 – kościół parafialny, 4 – Brama Świebodzińska, 5 – Brama Zielonogórska, 6 –szpital Św. Jerzego, 7 – kaplica Św. Anny, 8 – Brama Krośnieńska (z nowo przebitą ulicą), 9 – Brama Królewska. (A. Wędzki, Sulechów [w:] Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą – Województwo Zielonogórskie, Tom II, Zielona Góra 1970, s. 355)
Sulechowski kronikarz M. Georg Bruhmann w kronice miasta Sulechowa z 1665 r. zanotował: „Kto zbudował miasto, o tym kroniki nic nam nie podają”. Przypuszczał jednak, że założycielem grodu był Henryk III (1251/1260–1309), władca Głogowa, za którego zgodą powstały w księstwie głogowskim między innymi miasta: Kożuchów (Freystadt), Zielona Góra (Grünberg), czy Żagań (Sagan). Bruhmann był przekonany, że miasto Sulechów powstało około 1304 r. [2, s. 2]. Z kolei inny sulechowski kronikarz Johann Christoph Wilcken w rozdziale pierwszym początki miejscowości przeniósł w jeszcze odleglejsze czasy. Według niego „...miejscowość jest bardzo stara, była znana już 1141 roku. Wynika stąd, że Albertus Ursus (Albrecht Niedźwiedź założyciel Marchii Brandenburskiej ok. 1100–1170 - autor) w tymże roku stoczył bitwę niedaleko Odry, autorzy tej opowieści doszukują się tego miejsca w Sulechowie” [3, s. 4]. Ponadto Bruhmann powołuje się na zapisy sulechowskich kronikarzy Andreasa Angelusa, autora Kroniki Marchii (Chron. March. LII, fol. 19) i von Zieglera, autora historycznego Labiryntu (Labyrinth No. CXLVI, fol. 266). Jak zanotowali oni swoich dziełach – „Margrabia Otto ze Strzałą (1238 – 1308, z dynastii Askańskiej – autor) odbudował ziszczony przez Polaków zamek w Sulechowie w roku 1296, po tym jak usunął króla Polski Przemysława (król Polski został zamorodowany 8 lutego 1296 r. - autor) i odebrał Polsce dużą część ziemi przy Nowej Marchii” [3, s.4; 4, s. 32]. Powstanie grodu obronnego (i późniejszego zamku) sulechowski superintendent A. Splittgerber umieścił w jeszcze odleglejszych czasach. W swojej pracy historycznej zapisał: „w czasie toczonych wojen przygranicznych (1018 r.) należy przypuszczać, że zamek względnie gród w Sulechowie został wybudowany z inicjatywy Bolesława Chrobrego, który wartość takich grodów poznał dobrze w czasie swoich wypraw wojennych w głąb Niemiec” [5, s. 7]. Kronikarz Wedekind przyjmuje za wielce prawdopodobne, że Sulechów mógł istnieć jako gród graniczny już w bardzo dawnych czasach. Być może właśnie wówczas wybudowano zamek, który uległ zniszczeniu podczas walk przygranicznych margrabiego Ottona IV ze Strzałą z królem polskim Przemysławem [4, s. 32]. Z zebranych przez siebie informacji wywnioskował, że Sulechów został miastem pomiędzy 1258 a 1268 rokiem [4, s. 42]. Ryc. 2.
Ryc. 2. Rekonstrukcja bryły sulechowskiego zamku około początku XV wieku (bryła skrzydła północnego hipotetyczna) wg. A. Legendziewicza [6, s. 33]
Dzisiaj, choć nie przeprowadzono dokładnych badań archeologicznych pod wzniesieniem zamkowym, możemy być pewni, że wieża obronna, która zakończona była dachem namiotowym z hurdycją, istniała już połowie XIV w. Te najstarsze części architektoniczne przebadał dr Andrzej Legendziewicz z Wrocławia, stwierdzając, że czas powstania murowanej wieży pokrywa się z najstarszą zachowaną wzmianką o mieście i zamku w Sulechowie z 1319 roku [6, s. 14].
