Zapewne niewielu mieszkańców Sulechowa wie, że nasze miasto ma parusetletnie tradycje bibliotekarskie. W sulechowskich kronikach znajdują się informacje o funkcjonowaniu miejskiej biblioteki. M. Georgio Bruhmann opisał ją w „Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich” w rozdziale 8. - „O bibliotece i księgach miejskich” (s. 12) oraz rozdziale 34. - „O księgach w bibliotece, które zachowały się doskonale, a których z biegiem czasu zabrakło” (s. 191-193) . Z kolei Johan Christoph Wilcken w rozdziale II swojej kroniki zatytułowanej „O zewnętrznej naturze” (s. 12) zamieścił o bibliotece tylko krótką wzmiankę. Podobna informacja znalazła się w kronice Edwarda Ludwika Wedekinda „Neue Chronik der Stadt Züllichau” w rozdziale „Okres Trzeci od powstania Księstwa Krośnieńsko – Sulechowskiego w Marchii do końca wojny trzydziestoletniej 1482 -1648” (s. 207). Nieco szerzej pisał o tym superintendent A. Splittgerber w „Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau” w rozdziale „Stary kościół w Sulechowie (miejski kościół farny)” (s. 23-24).
Kościół farny w Sulechowie- ok. 1913 r.
Sulechowska biblioteka powstała w 1596 r. za czasów panowania elektora brandenburskiego Jana Jerzego Hohenzollerna (1525 – 1598, niem. Johann Georg von Brandenburg) kiedy inspektorem kostrzyńskim był Ambroży Plari. Wówczas to rada miejska w Sulechowie ufundowała pierwszą księgę czy raczej pięć tomów w formacie in folio szwajcarskiego lekarza i uczonego Theodori Zwingera (1533-1588) „Theatrum Vitae Humanae” z 1586 r. wydanej w Bazylei. A. Splittberger napisał, że znajdowała się w przestronnym i jasnym pomieszczeniu na wieży kościoła farnego. Kościelna biblioteka zawierała bogaty zbiór książek i tomów, niektórych bardzo wiekowych, w większości pochodzących z czasów reformacji. Kronikarze odnotowali również, że 6 czerwca 1624 r. bibliotekę przekazano i uczyniono za nią odpowiedzialnym M. Stephano Hollsteinera. W ramach tych obowiązków przydzielono mu z dóbr kościelnych 2 schefle owsa rocznie ( 1 szefel ok. 54,96 l).
Theodor Zwinger, Theatrum Vitae Humanae (Bazylea, 1565)
14 października 1633 r. bibliotece zagroził pożar. Kiedy wojska szwedzkie 11 października 1633 r. podczas wojny trzydziestoletniej zostały pokonane pod Ścinawą (niem. Steinau an der Oder) były ściganie przez wojska cesarskie pod dowództwem księcia Albrechta von Wallensteina dotarły aż pod Sulechów. Część mieszkańców miasta zbiegła zostawiając swoje domostwa, w których zakwaterowali się Szwedzi, czyniąc przy tym wielkie szkody. Właśnie wtedy 14 października o godzinie 4 po południu na ulicy Różanej albo Koziej wybuchł pożar w domu rzeźnika Martina Heinricha, w wyniku zaniedbania szwedzkiej dziewki, która chciała nawarzyć piwa. W ciągu kilku godzin spłonęło prawie całe miasto. Ocalał tylko kościół, szkoła, zamek, młyn słodowy, dom miejskich pachołków (niem. Büttelei; pełniący być może funkcję aresztu - autor), a w jego pobliżu trzy małe domki oraz domy przy bramie wejściowej (Wedekind). Jak wspomniałem ogień wdzierał się do kościoła i biblioteki. Jednak dzięki odrąbaniu zajętych ogniem dachowych krokwi kościoła przez Balthasara Kergera (starszego rady kościoła) i Martina Bertholda (sołtysa w Obłotnem), został z narażeniem ich życia, ugaszony. Za ten czy obaj dostąpili po śmierci zaszczytu pochówku w świątyni, którą uratowali.
Bruhmann wspomina, że otrzymał od archidiakona Samuela Holsteina spis książek, który z kolei własnoręcznie wykonał M. Casper Irmiss w dniu 7 czerwca 1624 r. Spis ten zatytułowano „Elenchus Voluminum Bibliothecae Celichianae”. Zapewne zgodnie z tym wykazem Bruhmann wymienia 85 pozycji książkowych, w których wiele zawiera po kilka tomów. Na przykład „Biblia Germanica cum Summario” Marcina Lutra miała aż 12 tonów. Również „Magnalia Dei”Valeriusa Herbergera składała się z 12 części. Ponadto „Opera” Augustyna składała się z 6 tomów czy „Opera” Ambrożego w 2 tomach. Oprócz tego zgromadzono sporą ilość komentarzy do Pisma Św. (Postylle) m. in. autorstwa Jos. Loniceri, Andreae Celichii, Johannis Strackii, Martini Miri. Z innych dzieł w bibliotece znajdowały się: „Historia Christiana” Rene-Laurent La Barre, „Deutsch” Titus Livius, „Frantzosische Chronica”, „Concordia Discors” Rodolphusa Gualterusa, „Chronicon Saxoniae”, „Brandenburgische Chronica”, „Theatrum Diabolorum” czy „Cosmographia” Sebastiani Münsteri.
„Z biegiem lat - jak pisał Splittberger – wiele ksiąg uległo zniszczeniu gdyż brakowało zrozumienia dla wartości tych starych dzieł”. Jako przykład podał sposób traktowania muzycznych ksiąg kościelnych. „Stare zachowane księgi chóralne z pergaminu, pisane jeszcze odręcznie przez mnichów, ponieważ nie były one już używane, zużyto podczas reperowania starych organów przy wiatrownicach i innych naprawach”. Z kolei Bruhmann napisał, że przez wojny z księgozbioru ocalało jedynie 34 pozycje z bibliotecznej listy. Ponadto Bruhmann w rozdziale 34 sulechowskiej kroniki napisał – „jak żołnierze cesarscy splądrowali i podpalili Sulechów, zachował się tylko kościół i biblioteka. Od tego czasu książki te nie są już dostępne, lecz zachowały się jedynie:….” i wylicza wspomniane już 34 pozycje. Zamieszcza również uwagę „I nie ma wątpliwości, że zrobili to złodzieje, którzy popełnili tak niegodziwe świętokradztwo i wielką kościelną kradzież, a nie żołnierze, ponieważ miasto przez jakiś czas stało wyludnione”.
- Bruchmann M. Georgio - Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich., Küstrin 1665,
- Splittgerber A.(Superintendent) - Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau., Züllichau 1927,
- Wedekind dr Edward Ludwik - Neue Chronik der Stadt Züllichau., Züllichau 1851,
- Wilcken Johann Christoph - Züllichographia oder Chronica der kgl. Preußischen Stadt Züllichau., Züllichau 1753.
