Wpisz szukany wyraz lub frazę w celu odnalezienia artykułu na naszej stronie.


Wilhelmina Herzlieb ukochana Goethego - cz. I
(Biuletyn Informacyjny Miasta i Gminy Sulechów, grudzień 2014, nr 137, s. 10-11)

Ilustracja Minchen i jej podpis pochodzą z ksiązki „Goethes Minchen” autorstwa Karla Theodora Gaedertza (Brema 1889).


Christiane Friederike Wilhelmine Herzlieb (nazywano ją też zdrobniale Minchen lub Mine), po mężu Walch, urodziła się 22 maja 1789 r. w Sulechowie jako najstarsza córka sulechowskiego superintendenta i pierwszego pastora Christiana Friedricha Karla Herzlieba (ur. 1760 - zm. 1794) i córka Chriestiane Wesenberg (ur. 1758 – zm. 1797). Ojciec Miny „miał przyjemne usposobienie”, był teologiem i pisarzem o wszechstronnej wiedzy oraz wykładał w sulechowskim pedagogium. Prowadził m. in. zajęcia z lektur łacińskich klasyków. W latach 1788-1794 Ch. F. W. Herzlieb pełnił funkcje inspektora i pierwszego pastora w Sulechowie.


Christian Friedrich Karl Herzlieb, ojciec Wilhelminy, sztych J. H. Lips, przed 1794 r.


Wilhelmina miała dwóch braci i siostrę. Jeden z braci zmarł jeszcze jako student, a drugi (Gottfried H.- zm. 1832) był pastorem (superintendentem) w Przytoku (literatura niemiecka podaje w - Prittagk bei Züllichau) leżącym w gminie Zabór w obecnym województwie lubuskim.


Poewangelicka plebania w Sulechowie, w której mieszkała Minchen Herzlieb w latach 1793-1794.
(Źródło: Heimatkalender des Kreises Zuellichau-Schwiebus, Züllichau 1933)


Dom, w którym urodziła się Minchen, został opisany w sulechowskich inwentarzach z lat 1672 i 1702. Według tych opisów był posadowiony na placu kościelnym jako budynek z drewna i gliny, otoczony murem. Posiadał niskie drzwi wejściowe, składał się z trzech izb – dwóch na dole i jednej na górze. Obok domu znajdowały się dwie komórki, a po obu stronach budynku były ogródki. Po stronie wschodniej rosło kilka śliw i drzew wiśniowych oraz winogrona. Po stronie zachodniej - jak napisano – „nie ma zabudowań i jest dziko”. Opis ten wyraźnie mówi o małym domku, najprawdopodobniej z muru pruskiego, w którym mieszkała rodzina Herzliebów. Kiedy jej ojciec pełnił już obowiązki pierwszego pastora, zamieszkali w nowej „masywnej” plebani wybudowanej w 1793 r. Dom ten istnieje do dzisiaj i jest nim budynek plebani przy pl. Kościelnym obok fary. Właśnie w nim Wilhelmina mieszkała w latach 1793-1794.

Oboje rodzice Wilhelminy zmarli bez majątku i bardzo młodo na suchoty. Ojciec w wieku 34 lat, a matka w wieku 39 lat. Trójka dzieci została przygarnięta do domów sulechowskich przyjaciół i krewnych. Natomiast Mina początkowo przebywała u radcy handlowego Müllera w Sulechowie. Jego brat był kuratorem ds. sierot. Jednak kiedy Wilhelmina dorastała, brat Müllera naciskał na to, aby przenieść ją do innej rodziny, gdyż opiekun jej nie był żonaty. Szczęśliwie złożyło się, że przyjacielem zmarłego Herzlieba był sulechowski księgarz Carl Friedrich Frommann Ernst (ur. 14.09.1765 – zm. 12.06.1837), który wraz z żoną Johanne'ą, z domu Wesselhföt (1765-1830), zaopiekowali się Wilhelminą w 1797 r. W 1798 r. cała rodzina Frommannów wyprowadziła się do Jeny. Tam dorastała z dziećmi Frommannów, Friedrichem Johannesem i Alwiną, z którymi była bardzo związana do końca swojego życia. O latach dzieciństwa i postępach Minchen w zapiskach brakuje informacji.


Wilhelmina Herlieb na olejnym obrazie autorstwa Luise Seidler z 1809 r.


Literatura niemiecka podaje, że dzielnie zniosła bitwę pod Jeną, która rozegrała się 9 listopada 1806 r. Od samego początku dom Frommannów był miejscem towarzyskich spotkań intelektualnych, literackich i naukowych. Tam właśnie Johann Wolfgang Goethe, podczas swoich licznych pobytów, poznał Wilhelminę, będącą jeszcze dzieckiem. W okresie od 11 listopada do 10 grudnia 1807 r. Goethe zatrzymał się na dłużej w Jenie. Wówczas zapłonął do Miny miłością, a swój hołd do niej zamieścił w sonetach (nr 10, 16 i 17). Nie wiadomo, czy Wilhelminie były one wówczas znane, a o jego uczuciu wiedziała tylko rodzina Frommannów. 18 grudnia 1807 r. poeta wyjeżdża do Weimaru i nie wiadomo, czy prowadzili ze sobą koresponkencję W maju 1808 r. Wilhelmina opuściła Jenę i udała się do Sulechowa. Istnieje również inny zapis w literaturze niemieckiej mówiący o tym, że w 1809 r. Minę „usunięto” z domu Frommannów, wykorzystując okazję zamążpójścia jej młodszej siostry. W tym przyŹpadku jako powód postępku Frommannów podaje się rozdzielenie rozwijających się uczuć Miny i Goethego, tym bardziej, że pisarz był wówczas żonaty z Christiane Vulpius. W pierwszym okresie pobytu Wilhelminy w Jenie oficjalnie hołd jej piękności i ogładzie dedykowali w swoich wierszach Zachariasz Werner, Friedrich Wilhelm Reimer i inni. Natomiast Goethe robił to w tajemnicy, a jej zastępcza matka dbała aby jego wiersze nie docierały do niej i innych znanych jej osób. Rękopisy tych wierszy oraz listy poety z tego i późniejszego okresu miały ulec „zagubieniu”. Pani Frommann przed swoją śmiercią miała powiedzieć swojej przyjaciółce, że je spaliła. Wilhelminę opisywano jako wysoką, szczupłą, o pięknych oczach, przyjaznym wyrazie twarzy, przyjemnym głosie, w ubiorze wysmakowanej, refleksyjnego ducha, o szlachetnym sercu, najgłębszym poczuciu obowiązku poświęcenia się innym. Dodawano również, że jest często roztargniona (co sama przyznawała) i skłonna do egzaltacji. Jej usposobienie opisał Goethe, tworząc postać Otylii w powieści „Powinowadztwo z wyboru” z 1809 r.

W Sulechowie poznała i zaręczyła się z młodym studentem, szlachcicem, pochodzącym ze Śląska, H. Ch. Fr. von Schweinitzem. Na skutek interwencji matki narzeczonego (uważającej związek ten za mezalians) Minchen zaręczyny zerwała. Potem zaręczyła się ponownie z młodym profesorem miejscowego gimnazjum. Jesienią 1812 r. Mina postanawia wrócić do domu Frommanów, a za nią podążał jej nowy narzeczony. Podróżuje przez Berlin, Poczdam, Lipsk, Weiβenfels, a stamtąd w towarzystwie pani Frommann 23 października 1812 r. dociera do Jeny. Tam zerwane zostały zaręczyny z nowym narzeczonym, gdyż - jak pisał Fritz Frommann - mężczyzna ten „poprzez odtrącające zachowanie przekonał się o tym, że go nie kochała”. Dwie kolejne próby zaręczyn również zakończyły się niepowodzeniem.


Marek Maćkowiak
Prezes STH



Opracowano na podstawie:

- dr. Gerhard Bronisch, Minchen Herzliebs Geburtshaus in Züllichau [w:] Heimatkalender des Kreises Zuellichau-Schwiebus, Züllichau 1933 (s. 63-64),
- August Helle, Minchen Herzlib. Erläuternde Bemerkung zu Gethe’s Wahlverwandtschaften und Sonetten, Berlin 1878 ( s. 7, 9),
- Neue Deutsche Biographie, Band 8, Berlin 1969 (s.658- 659, 737),
- Adolf Stabr, Minna Herzlieb. Goethe’s Ottilie ind der Wahlverwandtschaften [w:] Westermann’s Jahrbuch der Illustrirten Deutschen Monatshefte. Ein Familienbuch für das gesammte geistige Leben der Gegenwart, Braunschweig 1870, Band 27 (s. 667-669),
- Erich Biehahn, Züllichau und Züllichauer in literarichen Begegnungen [w:] Heimatkalender des Kreises Zuellichau- Schwiebus, Züllichau 1938 (s. 51),


Powrót - Prasa | Powrót - Miejscowości w historii