Dzień 1 czerwca 1995 r. dla sulechowskiego samorządu stał się okazją do uroczystych obchodów 50. rocznicy powstania polskiej administracji cywilnej na terenach dawnego powiatu sulechowsko-świebodzińskiego wchodzącego w końcu czerwca 1945 r. w skład województwa poznańskiego. Jak podała regionalna gazeta „Dzień po Dniu” tego właśnie dnia o godzinie 18. rozpoczęła się w ratuszu uroczysta sesja Rady Miejskiej w Sulechowie. Na sesję zaproszono władze wojewódzkie, senatorów i posłów, a także burmistrza partnerskiej gminy w Diepenveen w Holandii, Van den Bergha. Zasłużeni mieszkańcy gminy otrzymali wówczas okolicznościowe plakiety z brązu. Wśród gości znajdował się nieżyjący dzisiaj Zbigniew Bantle, były żołnierz Armii Krajowej (za: „Dzień po Dniu”), który odebrał z rąk ppłk. Jana Gwoździa (szefa Wojskowej Komendy Uzupełnień) dokument awansujący go na stopień starszego sierżanta.[1]
Zbigniew Bantle otrzymuje nominację z rąk ppłk. Jana Gwoździa 1 czerwca 1995 r. (fot. Bogdan Fedorowicz).
Zapewne nominacja ta nie została zauważona przez wielu mieszkańców gminy, a Zbigniew Bantle dla wielu pozostał osobą anonimową. Niewielu też znało jego akowską drogę. Kiedy po wojnie trafił do Sulechowa, związał się z grupą młodych ludzi, którzy nie akceptowali nowej sytuacji politycznej w Polsce, a przede wszystkim nie akceptowała zależności Polski od niedawnego agresora - Związku Radzieckiego, który w wyniku tajnej umowy zwanej paktem Ribbentrop-Mołtow, jako sojusznik III Rzeszy zaatakowała 17 września 1939 r. wschodnią Polskę. Wielu z tych osób było absolwentami powstałego w Sulechowie Liceum Pedagogicznego, jak Czesław Duliniec (matura 1948), Lech Sokołowski (matura 1948), Tadeusz Zięba (matura 1948), Jan Wróblewski (matura 1948), Jan Duliniec (matura 1949), Jan Lejczak (matura 1949), Wiesław Gwadera (matura 1949), Eugenia Kamińska (matura 1950) [2, s. 23-24]. W grupie tej znaleźli się również: Michał Duliniec, Maria Duliniec, Edmund Berka, Helena Bobkowska, Mieczysław Kamiński, Zygmunt Kuchnowski, Jan Lejczak, Edward Plachimowicz, Jan Płóciennik, Paweł Sołtys, Piotr Szuster, Aleksander Szuster, Henryk Twardowski, Edward Twardowski, Cezary Żyliński (uczeń LO). Wszyscy oni w latach 1949-1950 należeli do jednej z największych konspiracyjnych organizacji na terenie Wielkopolski, nazwanej Konspiracyjny Związek Patriotów Polskich. Struktury organizacyjne sięgały województw: poznańskiego, olsztyńskiego, łódzkiego, wrocławskiego i warszawskiego. KZPP dzielił się na okręgi, i tak Okręg I poznański - z dowódcą Czesławem Dulińcem ps. „Karol”, Okręg II lubuski - z dowódcą Janem Lejczakiem ps. „Tur”, oraz organizowane Okręgi III, IV i V - wrocławski, pomorski i łódzki. Na czele organizacji (sztabu) dowódcą był Jan Duliniec ps. „Mnich”. [3, s. 84] KZPP założony został w sierpniu 1949 r. w Sulechowie przez Zbigniewa Bantlego ps. „Mściciel”, Jana Dulińca i Cezarego Żylińskiego ps. „Sokół”. Nazwa organizacji miała być przeciwieństwem Związku Patriotów Polskich powołanego przez komunistów polskich w lutym 1943 roku (m.in. Wandę Wasilewską) i stanowiącego narzędzie polityczne w rękach Stalina. [4, VII]
W grudniu 1949 r. w Głuchowie powiecie świebodzińskim (dziś pow. zielonogórski, gmina Sulechów) Jan Lejczak przyjął do KZPP Wiesława Gwaderę oraz w tym samym miesiącu Piotra Szustera i Pawła Sołtysa ps. „Janek”. Natomiast w styczniu 1950 r. Aleksandra Szustera i Henryka Twardowskiego [5, s. 85].
Paweł Sołtys. (arch. rodziny Sołtysów).
Kiedy Jan Duliniec wyjechał do pracy w Opocznie (województwo łódzkie), kierownictwo przejął Zbigniew Bantle, który wówczas był studentem Uniwersytetu Poznańskiego stąd też organizacja zaczęła aktywniej działać na terenie Poznania. Zgodnie ze swym statutem KZPP miała gromadzić broń, przygotowywać akcje dywersyjne, organizować komórki organizacji, pisać i rozpowszechniać ulotki i biuletyny z tekstami satyrycznymi odnoszącymi się do sytuacji politycznej. W wyniku zwerbowania agenta o ps. „Szymura” w strukturach KZPP w 1950 r. doszło do inwigilacji i rozpracowywania Okręgu I przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego [4, VII].
W tym samym 1950 r. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego podjęło decyzję o likwidacji KZPP. Na rozkaz III Wydział Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lipianach i WUBP w Poznaniu w dniu 25 kwietnia 1950 r. w miejscowości Lipiany (województwo szczecińskie) aresztowali Zbigniewa Bantlego i Helenę Bobowską ps. „Bubi”, a później Lecha Sokołowskiego ps. „Osa”. W wyniku przesłuchań, na których stosowano również tortury, ustalono nazwiska kolejnych 12 osób wchodzących w skład KZPP, co dało asumpt do rozbicia ponad 50. osobowej organizacji. Potem Wydział III przekazał sprawę do Wydziału Śledczego WUBP w Poznaniu, gdzie członków KZPP osądzono w 12 odrębnych procesach [4, VIII].
Dnia 11 sierpnia 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy skazał: Wiesława Gwaderę na 11 lat więzienia, 3 lata utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Pawła Sołtysa na 7 lat więzienia, 2 lata utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Henryka Twardowskiego ps. „Gałązka” na 6 lat więzienia, rok utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Aleksandra Szustera na 5 lat więzienia, rok utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości. Natomiast Edwarda Twardowskiego osadzono na 8 miesięcy w areszcie.
„Jesienią 18 listopada 1950 r. WSR w Zielonej Górze skazał osiemnastoletniego Mieczysława Kamińskiego na 2 lata więzienia [3, s. 86].”
Piotr Szuster, który ukrywał się do września 1950 r., został zatrzymany przez funkcjonariuszy PUBP w Świdnicy (woj. wrocławskie). Potem 8 września 1950 r. przekazano go do PUBP w Świebodzinie. Następnie 19 stycznia 1951 r. został skazany przez WSR w Zielonej Górze na 2 lata więzienia [3, s. 86].
25 stycznia 1951 r. WSR w Poznaniu skazał: Zbigniewa Bantlego na 15 lat więzienia, 10 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Czesława Dulińca i Jana Lejczaka na 14 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Cezarego Żelińskiego na 12 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Jana Dulińca na 10 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości [3, s. 84].
W kolejnym procesie wyroki otrzymali: Lech Sokołowski – 12 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Jan Płucienniczak i Helena Bobkowska – 10 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości, Zbigniew Kuchnowski – 6 lat więzienia, 3 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Edmund Berka – 5 lat więzienia, 3 lat utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości. Tadeusza Ziębę uniewinniono [3, s. 84].
W następnym procesie WSR skazał: Marię Duliniec (obecnie Maria Pudzianowska) na 10 lat więzienia, 3 lata utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Jana Wróblewskiego na 9 lat więzienia, 2 lata utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości; Eugenię Kamińską na 8 lat więzienia, 2 lata utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia w całości [3, s. 84].
Większość skazanych odpowiadała z Kodeksu Karnego Wojska Polskiego za zdradę stanu z artykułu 86 paragrafu 2, który mówił: „Kto usiłuje przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego podlega karze więzienia na czas nie krótszy od lat 5, albo karze śmierci” [5]. Dodatkowo Czesław Duliniec, Maria Duliniec, Jan Lejczak, Jan Płucienniczak oprócz wymienionego artykułu 86 odpowiadali z art. 4 par. 1 Dekretu z 13.06.1946 r. – „Kto bez zezwolenia wyrabia, gromadzi lub przechowuje broń palną, amunicję, materiały lub przyrządy wybuchowe albo inne przedmioty mogące sprowadzić niebezpieczeństwo powszechne, podlega karze więzienia na czas nie krótszy od lat 5 lub dożywotnio albo karze śmierci.”[6]
Po wydaniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydawanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego sąd wojewódzki unieważnił wyroki Jana Dulińca (pośmiertnie), Zbigniewa Bantlego, Czesława Dulińca, Jana Lejczaka, Marii Pudzianowskiej z d. Duliniec, Michała Dulińca (pośmiertnie), Eugenii Kluz z d. Kamińskiej, Heleny Bobowskiej- Kowalskiej i innych.
Marek Maćkowiak
Prezes STH
Bibliografia:
[1] „Dzień po Dniu”, Nr 23/95, 7.06.1995 r.,
[2] praca zespołowa, XX-lecie Liceum Pedagogicznego w Sulechowie. Informator z okazji zjazdu absolwentów 12-13 czerwca 1965 roku, Sulechów 1965,
[3] Bogdan Biegalski, Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945-1956, Zielona Góra 1999, patrz również B. Biegalski , Wykaz organizacji konspiracyjnych działających na terenie Środkowego Nadodrza w latach 1945-1956, Zielona Góra 1994,
[4] Przemysław Zwiernik, Konspiracyjny Związek Patriotów Polskich – rozpracowanie i likwidacja organizacji przez UB w 1950 r., [w:] Dodatek Specjalny IPN Niezależna Gazeta Polska, Warszawa 6 kwietnia 2007 r.,
[5] Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1946 r. Kodeks Karny Wojska Polskiego,
[6] Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnych w okresie odbudowy Państwa.
