Jak wynika z powyższej analizy źródłowej, w średniowieczu istniały na pewno dwie bramy (Zielonogórska i Świebodzińska), a być może i trzy (Nowa-Krośnieńska). Mury miejskie otaczające miasto były „słusznej wysokości” - jak pisał Bruchmann (s. 6), jednak o niewielkiej grubości. Pierwotnie zbudowano mury z kamienia polnego, a w późniejszym okresie zwieńczono je krenelażem z cegły. Fortyfikacje utrzymywano do wojny trzydziestoletniej, a sposób prowadzenia działań oblężniczych, rozwój militarny i brak prac remontowych spowodował ich rozbiórkę. Najpierw rozebrano bramę Zielonogórską (w 1714 r.), a w wieku XIX rozebrano Bramy Świebodzińską i Królewską. Podobnie postępowano z murami i tylko pastorowi Rorichtowi zawdzięczamy ocalałe ich fragmenty (odcinek zachodni przy plebani). W dużej mierze rozebrany mur posłużył jako budulec, a domy mieszkalne i gospodarcze przylegały do pozostałych murów jak na ulicy Okrężnej (niem. Reul - fot. 1, fot. 2) lub stanowiły część fundamentów, jak budynki na placu bp. Wilhelma Pluty (przedwojenny placu Zwycięstwa – Viktoria Platz, fot. 3, fot. 4) czy sulechowska plebania (fot. 5).
Fot. 1. Sulechów. Ulica Okrężna (dawna niem. Reul) wjazd od strony ulicy Jana Pawła II. Za budynkami z lewej strony dawniej istniał mur obronny. Tylne ściany tych budynków posadowiono na murze obronnym jako fundamencie.
Fot. 2. Sulechów ulica Okrężna - pozostałości po ścianach nieistniejących już budynków.
Fot. 3. Sulechów. Viktoria Platz. Lata 1925-1935. Po lewej stronie jeden z budynków, którego tylna ściana była w miejscu muru obronnego.
Fot. 4. Sulechów. Fragment murów przy placu bp. Wilhelma Pluty, które były ścianą nieistniejącego już budynku.
Fot. 5. Plebania przy kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sulechowie, której fragment muru stał się jej fundamentem.
Mur na ulicy Okrężnej - jak widzimy na fot. 2 – to mur kamienny o ceglanej nadbudowie. Obecnie odcinek ten liczy 28,7 m do niewielkiej przerwy, po której znajduje się najwyższa część z zachowanych obecnie murów biegnąca do plebani parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Długość tego odcinka wynosi 23,2 m, a wysokość dochodzi do 6 m. W górnej części tego odcinka, nadbudowanego cegłą, znajduje się dziesięć otworów strzelniczych. Dalsza część muru (o długości 22,2 m) biegnie w kierunku bramy Krośnieńskiej, a jego zachowana część stanowi fundament plebanii i budynku dawnych salek katechetycznych (dawnej szkoły miejskiej, którą zaznaczono na mapie z 1722 r.). Za budynkiem „salek” znajduje się kolejny odcinek muru, o długości 16,1 m i wysokości do 6 m, łączący się z bramą Krośnieńską (fot. 6). W dalszej części ulicy Okrężnej w kierunku ronda znajdują się odcinki muru o długości 49 m – przed II wojną światową znajdowała się tu gęsta zabudowa i fragmenty oryginalnych murów zachowały się w niewielkich częściach – oraz kolejny fragment o długości 52 m z wybitą niewielką furtą.
Fot. 6. Fragment muru za tzw. salką katechetyczną, stan z 2004 r. Dawniej również i tutaj do muru przylegały budynki.
Fot. 7. Mur przy dawnym Grünberger Thorplatz.
Fot. 8. Otwory strzelnicze.
Następny i najwyższy fragment muru znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Nowy Rynek i gen. W. Sikorskiego (obok budynku PKO, przy dawnym niem. Grünberger Thorplatz - placu Brama Zielonogórska, fot. 7 i fot. 8). Dawniej on właśnie przylegał do Bramy Zielonogórskiej. Jego długość wynosi około 23,2 m, a wysokość dochodzi do 6 m. Również i tu zachowało się 10 otworów strzelniczych (co drugi to tzw. otwór szczelinowy).
W przypadku części muru przy placu bp. Wilhelma Pluty jest w on w znacznej części „mieszany” cegłą. Jego długość wynosi (pierwszego fragmentu) 12,4 m (od strony zamku do furty o szerokości 3,5 m) i drugiego fragmentu - 66,1 m. W XIX i XX w istniała tu gęsta zabudowa, którą budując spowodowano znaczną ingerencję w pierwotnym murze obronnym (fot. 4).
Fot. 9. Fragment muru przy ulicy Magazynowej z wybitą furtą.
Fot. 10. Po prawej stronie fragment muru na pocztówce sprzed 1945 r.
Kolejny fragment muru znajduje się na ulicy Magazynowej (fot. 9 i fot. 10) o długości 40,5 m i wysokości do 4 m. Znajduje się tu furta o szerokości 2,7 m.
Mury miejskie Sulechowa jako jeden z ważniejszych elementów historii i dziedzictwa miasta wpisane zostały do rejestru zabytków 20 marca 1961 r. (nr rej. 146) i 21 kwietnia 1971 r. (nr rej. 1950). W przyszłości warto poddać je rewitalizacji, gdyż mogą stanowić istotny czynnik atrakcyjności turystycznej miasta. Działania rewitalizacyjne mogłyby polegać na uczytelnieniu reliktów fosy, np. przy zamku i stworzenia przy tym ciągu spacerowego, jak i zabezpieczeniu pozostałych fragmentów murów przed zawilgoceniem i „rozsadzaniu” murów przez roślinność. Prace konserwatorskie powinny być połączone z pracami archeologicznymi, pozwalającymi ustalić wiek budowy pierwotnych partii murów. Całość połączona z konferencją i publikacją przyczyniłaby się bardzo do szerokiej promocji miasta i jego historii.
Mury obronne Sulechowa, Piotr Dziedzic i Marek Maćkowiak [w:] Obwarowania Miasta. Problematyka ochrony, konserwacji, adaptacji i ekspozycji. Kożuchów 28-30 kwietnia 2010, Kożuchów 2010, s. 210 – 218.
