We współczesnej literaturze naukowej sulechowski zamek jest pomijany lub opisywany marginalnie. Krótkie zapisy na temat tego obiektu znaleźć można w publikacjach Bohdana Guerquina „Zamki w Polsce”, Stanisława Kowalskiego „Zabytki województwa Zielonogórskiego” i „Historia środkowego Nadodrza dawniej. Historia zapisana w zabytkach”, czy w rozdziale Andrzeja Wędzkiego „Sulechów” w „Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (Województwo Zielonogórskie)”.
W literaturze dawnej informację dotyczącą sulechowskiego zamku znaleźć można w zapisach kronikarskich M. Georgio Bruchmanna - Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich z 1665, Johanna Joachima Möllera - Züllicho - Graphia historica z XVIII w. spisana ręcznie w 2 częściach, dr. Edwarda Ludwika Wedekinda - Neue Chronik der Stadt Züllichau z 1851, czy Johanna Christopha Wilckena - Züllichographia oder Chronica der kgl. Preußischen Stadt Züllichau z 1753 oraz w pracy historycznej A. Splittgerbera - Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau z 1927 r.
Ciekawą informację dotyczącą sulechowskiego zamku zamieścił wspomniany J. Ch. Wilcken w swojej kronice na s. 75 w sectio 3 zatytułowanej "Na temat Panów zamkowych i innych posiadaczy zamku".
Zamek jest bardzo stary, na co wskazują zapiski w „Kronice Marchii” Andreasa Angeli. Konkretnie chodzi o fragment: Chron.211.fol.19.A.1296. Znajdujemy tam informację, iż książę Otto IV miał niebagatelny wkład w mord dokonany na królu polskim Przemyśle II w roku 1296. Dzięki temu książę posiadł pewne obszary należące do Polski, które przyłączył do Nowej Marchii. Z kolei Henryk Anzelm von Ziegler w „Labiryncie czasu” N, CXLII. fol.266. ex allegatis antoribus pisze, iż wówczas odbudowano w Sulechowie zamek wcześniej zniszczony przez Polaków.
Jak można się ze starych zapisków dowiedzieć, na zamku w pradawnych czasach zasiadali niejacy Zeleskowi, - Panowie Lenni, zaś po wymarciu rodu ówcześni książęta ustanowili zarządcami swych urzędników, według pana Bruchmana nadano im tytuł hrabiego a pierwszym z nich był Eitel Fritzvoit Hohenzollern, pan Regnitz i Sankt Georgenberg, książę Krosna, Sulechowa i Cottbus, który w zamku zasiadał od 1395 roku.
We wspomnianych opracowaniach możemy przeczytać, że 27 kwietnia 1557 r. w mieście wybuchł pożar. Pierwsze płomienie pojawiły się w piekarni przy ulicy Różanej (późniejszej Ziegengasse i Züchnerstrasse – obecnej Spokojnej) i zniszczyły całe miasto. Zapewne uszkodzenia po wielkim pożarze w mieście spowodowały, że w 1598 roku księżna Elżbieta Brandenburska, wdowa po elektorze Janie Jerzym, przebudowała zamek w stylu renesansowym.
Niestety i kolejny ogień nie oszczędził zamku. 14 października 1633 r. Szwedzi kwaterujący wówczas w mieście wzniecili pożar, z którego ocalały tylko kościół, szkoła, ratusz, młyn sukienniczy i trzy domy. Częściowo spłonęła kościelna biblioteka.
W 1606 r. w sulechowskim zamku przez pięć dni przebywała wdowa po elektorze Elżbieta Charlotta. Wówczas 31 maja spotkała się z burmistrzem Johanem Opitz, burmistrzem Johannem Weberschkenem (Weberske – wg. Splittgerbera) oraz syndykiem Andreasem Blümingiem.
W 1644 r. przez Sulechów przejeżdżał sam król Fryderyk Wilhelm, który sprawdzał stan umocnień wzniesionych przez Szwedów nad Odrą.
Do ciekawych i dobrze udokumentowanych wydarzeń zaliczyć można pobyt w Sulechowie kalwińskich uchodźców religijnych z Polski. Od elektora brandenburskiego otrzymali oni początkowo jeden z pokoi zamkowych, gdzie 6 lutego 1684 r. kaznodzieja Malcolm wygłosił pierwsze kazanie w języku polskim przed czternastoma osobami. W następnym roku Malcolm otrzymał posadę kaznodziei uchodźców religijnych z Polski i Śląska, którzy zorganizowali się w reformowaną gminę wyznaniową. Na skutek przybywania kolejnych wyznawców reformowanych pokój zamkowy stał się za mały. Dlatego też król Fryderyk I nakazał urządzić im w zamku kilka pokoi na potrzeby tzw. „kościoła zamkowego”, z wszelkimi królewskimi prawami. Uroczystego poświęcenia kościoła dokonał w dniu 20 listopada 1701 r. berliński kaznodzieja dworski Jabłoński, w obecności Tatiusa, kaznodziei dworskiego zamku w Krośnie Odrzańskim, i kaznodziei Tobianusa oraz w obecności licznej niemieckiej i polskiej szlachty. W kolejnych latach opodal zamku powstało osiedle kalwinów. W 1708 r. za zgodą Fryderyka Wilhelma I na terenie ogrodów zamkowych powstała ul. Ogrodów Zamkowych (późniejsza Zamkowa – XIX-XX w., a obecnie 1 Maja). Osiedle to przekazane z czasem władzom miejskim liczyło około 50 domów. W ten sposób powstało małe przedmieście, które przyjęło swoją nazwę od zamku. Dla lepszego funkcjonowania tego przedmieścia przebito w murach miejskich nową bramę zwaną Królewską.
W dniu 18 września 1722 r. miasto odwiedził król Fryderyk Wilhelm, zatrzymując się na placu zamkowym.
Jak wspomniałem wcześniej, w 1580 r., kiedy namiestnikiem na zamku został hrabia Bothe von Rheinstein, zarządcy przyjeżdżali do miasta co cztery tygodnie w celu pełnienia swojej funkcji. Nie oznacza to, że na nim kończy się lista zamkowych namiestników i urzędników. Kolejnymi urzędującymi na zamku byli:
- w 1608 r. zarządca Joachim von Winterfeld (wg Saurmy, a Splitgerber podaje, że stało się to w 1609),
- w 1626 r. Busso von Güllen (wg Bruchmanna, Saurmy), lub Busso von Stuhlen (wg Splittgerbera),
- w 1628 r. Joachim von Köckeritz (wg Bruhmanna, Saurmy, Splittgerbera),
- w 1632 r. Johann Friedrich von Löben (wg Bruhmanna, Splittgerbera),
- w 1645 r. Erasmus von Troschke (wg Saurmy, a Splittgerber podaje datę 1644 r.), który był marszałkiem dworu księżnej Luizy Charlotty, która wydała postanowienie o tym, że sądy od 1660 r. miały odbywać się w Krośnie Odrzańskim),
- w 1655 r. Dietrich von Marwitz (wg Saurmy, a Splittgerber podaje datę 1661r., który w 1671 r. został radcą rządowym w Kostrzyniu),
- w 1672 r. Abraham von Grünberg (wg Splittgerber),
- w 1673 r. Friedrich von Canitz, któego zastępował Otto von Gablentz (wg. Splittgerber),
- w 1685 r. Ludwig von Brand, późniejszy kanclerz (wg Splittgerber), 1640 – 1711 kanclerz Nowej Marchii,
- w 1693 r. Otto Freiherr von Schwerin, minister w Berlinie, a następcą(?) Aleksander von Rothenburg (wg Splittgerber),
- w 1734 r. Karl Albrecht Bone (wg Splittgerbera),
- w 1765 r. Fritze (wg Splittgerbera do 1775 r.),
- w 1784 r. Wüstinghausen (wg Splittgerbera do 1784 r.),
- w 1809 r. Tschirner (wg Splittgerber do 1809 r.),
- 1816 r. Rißman nadrządca (wg Splittgerbera).
Marek Maćkowiak
Prezes STH
