Ziemie, na którym przyszło nam żyć przez setki lat, podlegały stałym zmianom politycznym, kulturowym, etnicznym i językowym. Naukowcy przyjęli, że rozwijało się tu osadnictwo plemion Dziadoszan. Zajmowali oni tereny od ujścia Bobru do Odry w okolicach Głogowa, Nowej Soli i Krosna (Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław 2002, s. 37). Geograf Bawarski w „Opisie grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju”, powstałym w pierwszej połowie IX w., wylicza ówczesne plemiona, wśród których Dziadoszanie (Dadosesani) posiadali 20 grodów (G. Labuda, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna, Poznań 2003, s. 56). O Dziadoszanach pisze również biskup Thietmar (księga IV, s. 78; księga VI, s. 149, księga VII, s. 184 – Kronika Thietmara - tłumaczenie z tekstu łacińskiego, Kraków 2005).
Jak na razie osadnictwo na Ziemi Sulechowskiej oraz powstanie zamku w Sulechowie ginie w dziejowych mrokach. Sulechowski kronikarz, superintendent A. Splittgerber, pisał „W czasie toczonych wojen przygranicznych (1018 r.) należy przypuszczać, że zamek względnie gród w Sulechowie został wybudowany z inicjatywy Bolesława Chrobrego, który wartość takich grodów poznał dobrze w czasie swoich wypraw wojennych w głąb Niemiec” (A. Splittgerber , Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau, Züllichau 1927, s. 7-tłumaczenie Bogdan Kowalski). Gród powstał przy północno-wschodniej części osady na niewielkim, sztucznie usypanym wzgórzu, a jego zadaniem była obserwacja i ochrona okolicy. W okresie średniowiecza przebiegały tutaj dwa szlaki handlowe. Jednym był szlak równoleżnikowy zwany „drogą dolną”, w kierunku Poznań – Zbąszyń – Babimost – Sulechów – Krosno Odrzańskie – Gubin – Chocieburz, oraz trudniejszy szlak południkowy Gorzów Wlkp.– Świebodzin – Sulechów – Zielona Góra. Być może gród współistniał z podgrodziem, tj. osadą targową skupiającą rolników, rzemieślników, ludność służebną i podległą dowódcy drużynę - społeczność osiadłą wokół placu, którego nazywa przetrwała jeszcze do 1722 r. jako "targ bydlęcy" – Viehhof, co dosłownie oznacza - oborę, rzeźnię, zagrodę dla bydła (Z. Boras, Z. Dworzecki, J. Morzy, Sulechów i okolice, Poznań 1985, s. 15). Z czasem w wyniku planowej lokacji pana tych ziem - Henryk III Głogowski lokował miasto i wybudował w miejscu górdka zamek. Na razie są to jednak hipotezy.
Wspomniany już A. Splittgerber pisał, że „zanim Sulechów stał się miastem, zanim zbudowano mury naokoło miasta, zanim zbudowano najstarszy kościół – zamek już stał i kto wie, jak długo. Położony poza starymi murami miasta na sztucznie usypanym wzgórzu, wśród bagien jako znaczna warownia graniczna przeciw nieprzyjaciołom. Przed zamkiem rozciągało się bagno porośnięte olchami aż do Obłotna oraz po obu stronach w kierunku wsi Krężoły i Kruszyna, daleko poza nimi, o którym Wilcke w kronice pisze, że 130 lat (tj. ok. 1623 r. – autor M.M) wstecz jeszcze wilki grasowały” (A. Splittgerber, Geschichte der Statdt und des Kreises Züllichau, Züllichau 1927, s. 6 - tłum. Bogdan Kowalski).
Niemiecki kronikarz E.L. Wedekind datował powstanie miasta Sulechowa na lata 1258-1268. Jednak biorąc pod uwagę lata życia Henryka III, tj. 1251/1260-1309, należałoby przesunąć datę lokacji na koniec XIII w. Niektóre źródła stwierdzają, że Sulechów jako miasto obwarowane murem obronnym istniał już w 1304 r. (G. M. Bruchmann, Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich, Küstrin 1665, s. 2). Inna wzmianka pochodząca z 10 sierpnia 1319 r. wskazuje na istnienie ukształtowanego wówczas systemu urbanistycznego miasta wraz z zamkiem (E. Grünhagen u. H. Margraf Lehns- u. Besitzurkunden Schleslens, t. I, s. 426). Mówi ona o Tczülchow Hus und Stat (miasta Sulechów i zamku) odstąpionych przez książąt śląskich, Henryka IV Wiernego i jego brata Przemka, swojemu szwagrowi margrafowi brandenburskiemu Waldemarowi. Zapis ten wiązał się ze sporem granicznym miedzy nimi, jednak śmierć Waldemara 14 sierpnia 1319 r. spowodowała wygaśnięcie linii Askańczyków, a tym samym brak realizacji wspomnianego układu (T. Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274-1309), Kraków 2006, s. 156 oraz Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław 2002, s. 68). Pod tym samym 1319 rokiem miasto Sulechów wymienione zostało także w Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski jako in districtu civitatis Zulchow – tj. dystrykt administracyjny miasta Sulechów.
Wiele kwestii pozostanie nadal w domysłach, dopóki nie zostaną przeprowadzone badania archeologiczne potwierdzające lub kwestionujące istnienie grodu w miejscu dzisiejszego zamku. Jednak nie ma wątpliwości, że przez długi czas miasto było podporządkowane całkowicie burgrabiemu zamkowemu. Ale o tym w kolejnym odcinku. c.d.n.
