Zdj.1 – Alumnat – lata ok. 1910/20 [1, numer inwentarzowy D01121-2011 ]
Po przebudowach budynek alumnatu Pedagogium - jak na ówczesne czasy - stał się na wskroś nowoczesny. Alumnat składał się z budynku głównego i dwóch skrzydeł. Został wybudowany z pełnej cegły, a w jego środkowej części znajduje się pseudoryzalit (wysunięty fragment), którego szczyt posiada motywy romańskie. Tam jest główne wejście do budynku. Wokół ścian budynku i skrzydeł znajdują się gzymsy pośrednie i dachowe. Dach pokrywa tzw. łupek angielski, a elementy płaskie pokryte są blachą ocynkowaną. W budynku głównym alumnatu znalazły się niezbędne pomieszczenia do zarządzania i kwatery uczniów. Na parterze były: sekretariat, sala konferencyjna, mieszkanie portiera, pomieszczenie kasowe i skarbnika, kuchnia, jadalnia dla stu uczniów, mniejsza jadalnia dla nauczycieli oraz pomieszczenia gospodarcze. Na pierwszym i drugim piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne (w tym dla niezamężnych nauczycielek), pokoje do nauki, dwie uczniowskie sypialnie (25 łóżek każda), umywalnie i toalety. W środkowych częściach pierwszego i drugiego piętra znajdowały się długie korytarze z oświetleniem gazowym - gaz był z sulechowskiej gazowni. Oświetlenie takie miały klatki schodowe, z marmurowymi schodami i zamontowanymi kutymi poręczami. Cały alumnat miał nowoczesny system wentylacyjny. Pokoje ogrzewano piecami żeliwnymi i kaflowymi, a łazienki były ogrzewane przez system podgrzewania ciepłej wody [2, s. 29-30, 31].
Zdj.2 – Sypialnia w alumnacie - lata 1910/20 [1, numer inwentarzowy D01026-2011]
W skrzydłach budynku znajdowały się mieszkania małżeństw nauczycieli, mieszkanie dyrektora, mniejsze kuchnie, pokoje nauczycielskie. Na parterze skrzydeł były łaźnie, sala chorych i pielęgniarek (lewe skrzydło). W piwnicach znajdowały się dwie pralnie, pomieszczenia magazynowe, pomieszczenia użytkowe dla nauczycieli, maszynownia, pomieszczenia z gazomierzami 80, 60 i 10 - płomieniowymi. Z kolei na poddaszu znajdowała się suszarnia, przechowalnia np. walizek [2, s. 30]. Wodociąg doprowadzony do alumnatu zasilała „studnia kotłowa”, zagłębiona w pobliżu „wielkiej lipy”. Wodę pompowano z tej studni przy pomocy agregatu ciśnieniowego do dwóch zbiorników (każdy o pojemności 3 metrów sześciennych) na poddaszu budynku. Agregat ten zasilał silnik gazowy. Oba urządzenia znajdowały się w tzw. maszynowni w piwnicy alumnatu [2, s. 31].
Zdj.3 – Jadalnia w alumnacie, po lewej piece grzewcze - lata 1910/20 [1, numer inwentarzowy D00725-2011]
Pomiędzy budynkiem a ówczesną ulicą Długą (niem. Lange Straße, dzisiaj ul. Armii Krajowej) znalazł się plac zabaw (również do przeprowadzania gimnastyki, apeli szkolnych) o długości 50 m. Zadbano również o zachowanie jak największej liczby starych drzew. Od strony ulicy dziś biegnącej do Kruszyny (niem. Krauschower Straße), w odległości około 10 m od głównego budynku (alumnatu), wybudowano ceglany budynek gospodarczy. W budynku tym znalazły się pomieszczenia dla pracowników pracujących w szkolnym ogrodzie, wozownia, stajnia dla koni, paszarnia, chlewnia. Na poddaszu tego budynku zbudowano pomieszczenia na kurnik, magazyn i siano. W 1882 r. cały teren ogrodzono masywnym ceglanym murem. Również w tymże - po Wielkanocy - rozpoczęły się regularne lekcja gimnastyki w nowo wybudowanej sali gimnastycznej. Latem 1886 r. dla uczniów klas wyższych zbudowano kręgielnię, a później kort tenisowy. Dopiero od 1902 r. szkoła stała się właścicielem kąpieliska rzecznego w Cigacicach (niem. Tschicherzig), na którym wszyscy uczniowie uczestniczyli w zajęciach wodnych [2, s. 29, 37].
Zdj.4 - Grono pedagogiczne w 1911 r. - stoją (od lewej): dr Hermann Hamann, Erich Renzelmann
(adiunkt, st. nauczyciel – niem. Oberlehrer ), Reinhold Quarg, Willy Becker (kaznodzieja i nauczyciel
pomocniczy), Adolf Riebold (st. n.), Wilhelm Meinzer; siedzą (od lewej): Walter Matthes (adiunkt,
st. n.),
dr Ernst Büchting, prof. Anton Hasseroth, dyrektor dr Rudolf Hanow, Paul Richter
(st. n.), dr Paul Weißenfels, Hans Bachmann (kapelan st. n.) [1, nr inw. D01215-2011]
W historii Pedagogium jest już następny dyrektor Hanow, syn poprzednika - dr Rudolf Hanow, jaki urodził się 23 lipca 1863 r. w Sulechowie. Po nauce w gimnazjach w Kostrzynie i Sulechowie od 1881 r. studiował języki starożytne i historię na uniwersytetach w Jenie i Bonn. Po tzw. roku próbnym, podczas którego uczył łaciny w Fundacji Franke w Halle/Saale, 7 lutego 1891 r. uzyskał tytuł doktora w Jenie. W latach 1891-1902 uczył w gimnazjum Friedricha Wilhelma w Berlinie, gimnazjum we Freienwalde nad Odrą i Landsbergu nad Wartą. Początkowo jako asystent, a później starszy nauczyciel. Jego ojciec, dr. Friedrich Hanow, wyznaczył go na swojego następcę w sulechowskim Pedagogium. Stanowisko to objął 1 kwietnia 1902 r. R. Hanow brał udział w wojnie 1914-1918 r. w stopniu kapitana, po której pełnił obowiązki dyrektora sulechowskiej placówki oświatowej do 1928 r. (na swojego następcę wyznaczył Artura Krausego, pedagoga z Jeny) – wtedy w Pedagogium wzrosła liczba uczniów, która w 1903 r. wynosiła 250 uczniów, a w latach 1910/11 utrzymywała się na poziomie około 220. Sytuacja ta spowodowało podjęcie decyzji o budowie nowego budynku klasowego, który oddano do użytku 13 sierpnia 1911 r. [3, s. 15,16].
Zdj.5 – Nowy budynek klasowy otwarty 13 sierpnia 1911 r. - karta pocztowa z 1919 r. [1, numer inwentarzowy PK004915]
Nowy budynek klasowy to budynek klasycystyczny, trzykondygnacyjny, zbudowany z cegły - ma dach wielopołaciowy i dwa skrzydła boczne. Również i tutaj charakterystyczną cechą jest ryzalit środkowy, jako wystająca część budynku połączona z główną bryłą budynku. Ryzalit ma się sześć pilastrów, każdy z bazą i głowica. Pomiędzy pilastrami znajdują się cztery okna na wysokości drugiej kondygnacji i pięć dużych z witrażami w kondygnacji trzeciej. Między oknami są cztery maszkarony - stylizowane, dekoracyjne głowy, a w środkowej części ryzalitu drzwi wejściowe do budynku, nad którym umieszczono ozdobny kartusz z orłem pruskim. Drzwi zdobią ścienne latarnie. Po każdej stronie ryzalitu, a głównym budynku po dwa okna na każdej z kondygnacji - okna drugiej kondygnacji zaopatrzone w gzymsy. Wokół całości ścian budynku umieszczono gzymsy dachowe (tj. ozdobne pasy wysunięte przed lico muru). Nad ryzalitem w połaci dachu wbudowano cztery okna-lukarny, dolne środkowe z zegarem [4, s. 140, 185, 213, 220, 275, 317].
Zdj.6 – Kamień upamiętniający byłych uczniów, jacy zginęli podczas I wojny światowej -
park pedagogium, zdjęcie z 1918 r.[1, numer inwentarzowy B0308-2011]
20 września 1920 r. - na dwustulecie szkoły, jakie przeniesiono z 1919 r. - w parku szkolnym odsłonięto i poświęcono pamiątkowy obelisk ku pamięci 148 uczniom tej placówki poległym w I wojnie światowej. Tablice upamiętniające poległych we wcześniejszych wojnach znajdowały się w kościele uczelnianym. Niestety sam kamień, jak i tablice z nazwiskami byłych uczniów tej szkoły zaginęły w 1945 r. Około 170 uczniów nie powróciło z II wojny światowej [5].
Opracowano na podstawie:
[1] - Stiftung Preußischer Kulturbesitz Berlin - Deutsche Digitale Bibliothek. Kultur und Wissen online,
[2] - praca zbiorowa, Königl. Pädagogium und Waisenhaus bei Züllichau. Festschrift zur Einweihungs-Feier des neuen Klassengebäudes am 13. und 14. August 1911, Züllichau 1911,
[3] - Karl Schmidt, Geschichte des Pädagogiums und Waisenhauses bei Züllichau, opracowanie z 6.05.1967 r.,
[4] - Nikolaus Pevsner, John Fleming, Hugh Honour, Encyklopedia architektury, Warszawa 1997,
[5] – broszura, brak roku i miejsca wydania (po 1945 r.) – materiał informacyjny z kroniką najważniejszych dat pedagogium i sierocińca w Sulechowie.
