Zapewne niewielu mieszkańców Sulechowa wie, że w latach 90. na terenie miasta wzniesiony został pomnik upamiętniający zmarłych przedwojennych mieszkańców powiatu sulechowsko - świebodzińskiego.
Il. 1. Ruth Schulz (1924–2012) – dawna przewodnicząca ziomkostwa Heimatkreis Züllichau-Schiebus [1]
Sprawa miała swój początek podczas przekazywania pomocy medycznej z Niemiec dla sulechowskiego szpitala 17 czerwca 1992 roku. Wówczas to podczas rozmowy zwrócono się do ówczesnego burmistrza Sulechowa Tadeusza Szulawskiego o zezwolenie na „ustawienie kamienia z pamiątkowa płytą”. Miesiąc później, 23 lipca 1992 r., Ruth Schulz, przewodnicząca niemieckiego ziomkostwa Sulechów-Świebodzin (o nazwie Heimatkreis Züllichau-Schwiebus), zwróciła się listownie z ponowną prośbą do burmistrza Sulechowa o realizację tego przedsięwzięcia. Zaproponowała, by kamień z płytą ustawiono w miejscu dawnego przedwojennego cmentarza, czyli w Parku Nowotki (obecnie jest to Park im. T. Kościuszki – nazwę zmieniono 30 czerwca 1992 r. uchwałą nr XXXI/231/92 Rady Miejskiej w Sulechowie). Nadmieniła również, że wszelkie koszty z tym związane zostaną pokryte przez ziomkostwo [2].
Po otrzymaniu listu Zarząd Miejski w Sulechowie na swoim posiedzeniu 18 sierpnia 1992 r. wyraził zgodę na ustawienie pomnika-kamienia w parku Kościuszki. Ponadto polecono architektowi miejskiemu, mgr. inż. arch. Antoniemu Drozdowi, wyznaczenie propozycji lokalizacji pomnika i uzgodnienie treści napisu na pamiątkowej tablicy, która miała zostać na nim zamontowana [3]. Na tej podstawie A. Drozd wyznaczył propozycje lokalizacji na miejskim planie obejmującym park Kościuszki. Plan ten wraz z prośbą o przedstawienie koncepcji pomnika i propozycji treści napisu został wysłany do Frankfurtu nad Menem 24 września 1992 roku. [4]. R. Schulz odpowiedziała A. Drozdowi 24 października 1992 r., dziękując za wyrażenie zgody na budowę pomnika. Zaproponowała spotkanie na 16 listopada tego roku w Sulechowie oraz wyjaśniła, że zarówno treść napisu, jak i forma zostaną wówczas przedstawione [5].
Il. 2 Pierwsza propozycja lokalizacji pomnika w parku im. T. Kościuszki [2]
W międzyczasie zaszły zmiany w lokalizacji pomnika. Inspektor Wincenty Łukomski, pełniący wtedy obowiązki kierownika Wydziału Budownictwa i Infrastruktury Technicznej (BT) Urzędu Miejskiego w Sulechowie, zwrócił się do dyrektora Zespołu Opieki Zdrowotnej w Sulechowie, lek. Andrzeja Mazurka o „wyrażenie opinii o możliwości ustawienia” pomnika w miejscu nieistniejącego niemieckiego cmentarza obok sulechowskiego szpitala. Już 7 grudnia 1992 r. otrzymano zgodę dyrekcji „na ustawienie kamienia pamięci ku czci zmarłych obywateli niemieckich na terenie ZOZ w parku za portiernią” [6]. Następnego dnia, 8 grudnia 1992 r., na posiedzeniu Zarządu Miejskiego w Sulechowie zaakceptowano nową lokalizację [7].
R. Schulz wysłała 23 grudnia 1992 r. list do T. Szulawskiego, w którym podziękowała za listopadowe spotkanie i rozmowę. Przesłała również propozycję napisu na tablicy oraz zaaprobowała miejsce nowej lokalizacji kamienia- pomnika. Przyznała również, że z „dr. Gabrielem ze Świebodzina” obejrzeli wspomniane miejsce, a zarząd ziomkostwa sulechowsko-świebodzińskiego pracuje nad projektem pomnika. Zaproponowała, aby pomnik wykonał Roman Włoch z Zakładu Kamieniarskiego KAMEX w Cigacicach. Z treści listu wynika, że przedstawiciele ziomkostwa mieli już wybrany kamień, który znajdował się we wspomnianej firmie. Miał on być zamontowany na kamiennej podstawie o wymiarach 2 x 2 m i wysokości około 25 cm. Na kamieniu-pomniku miała być umieszczona pamiątkowa tablica z polsko- -niemieckim napisem: Den Toten des Kreises Züllichau-Schwiebus zum Gedenken Gott gibt ihnen ewige Heimat * Zmarłym powiatu sulechowsko-świebodzińskiego/ Ku pamięci/ Bóg da im wieczny pokój. Ruth Schulz Zaproponowała również odsłonięcie pomnika na 24 czerwca 1993 r. o godzinie 11:00 z przemową polskiego i niemieckiego duchownego [8].
Na podstawie decyzji Zarządu Miejskiego w Sulechowie 27 stycznia 1993 r. T. Szulawski zlecił W. Łukomskiemu, kierownikowi Wydziału BT w Urzędzie Miejskim w Sulechowie, wykonanie projektu uchwały. A. Drozd wysłał 2 lutego 1993 r. prośbę o przesłanie koncepcji usytuowania pomnika i zagospodarowania jego otoczenia, gdyż było to niezbędne do uzyskania decyzji lokalizacji. Na jego prośbę 20 lutego 1993 r. przewodnicząca Heimatkreis Züllichau-Schwiebus przesłała odręczny szkic sytuacyjny [9, 10].
Il. 3 Odręczny szkic sytuacyjny dotyczący pomnika [9]
Sprawę dalszej realizacji budowy pomnika poruszano między innymi 31 marca 1993 r. podczas obrad XXXIX Zwyczajnej Sesji Rady Miejskiej w Sulechowie. Podjęta została uchwała XXXIX/315/93, którą Władysław Drozd, ówczesny wicewojewoda lubuski, rozstrzygnięciem nadzorczym uznał za nieważną. Wicewojewoda argumentował swoją decyzję uchwałą Rady Ministrów z 28 czerwca 1950 r., którą utworzono województwo zielonogórskie. W jego skład wchodziły m.in. powiaty sulechowski i świebodziński (powiat sulechowski powstał 1 stycznia 1951 r.). Przeszkodą stał się proponowany napis, sugerujący, jakoby nadal istniał „wspólny powiat sulechowsko- świebodziński”. Wówczas to burmistrz Sulechowa zobowiązał W. Łukomskiego (kierownika wydziału BT Urzędu Miejskiego w Sulechowie) do opracowania projektu nowej uchwały dotyczącej budowy pomnika. Następstwem tego 27 maja 1993 r. podjęto uchwałę XLI/321/93, w której treść napisu została zmieniona i brzmiała: Zmarłym z powiatów Sulechów,Świebodzin Bóg da im wieczny spoczynek * Den Toten des Kreises Züllichau, Schwiebus Gott gibt ihnen ewige ruhe. Do uchwały został wykonany załącznik projektu pomnika, który wykonał Marian Janusz, pracownik Urzędu Miejskiego w Sulechowie [11].
Il. 4 Projekt kamienia-pomnika autorstwa M. Janusza załączony do uchwały Rady Miejskiej w Sulechowie [11]
Okazuje się, że nie był to koniec przeszkód powstałych przy wznoszeniu tego pomnika. 23 czerwca 1993 r. dokonano oględzin miejsca przeznaczonego na jego budowę. W sporządzonym następnie protokole zanotowano, że „na terenie parku szpitala miejskiego w Sulechowie ustawiono bez wymaganego pozwolenia na budowę obelisk z tablicą z napisem w języku niemiecko-polskim”. Powołana została komisja, w skład której wchodzili: dyrektor ZOZ w Sulechowie, przedstawicielka ziomkostwa niemieckiego, kierownik wydziału BT Urzędu Miejskiego w Sulechowie, pracownik sulechowskiej delegatury Urzędu Rejonowego w Zielonej Górze. Komisja zadecydowała o wstrzymaniu „wszelkich czynności związanych z ustawieniem obelisku” do czasu dostarczenia wszelkich dokumentów i uzyskania pozwolenia na użytkowanie. Warunki te określała decyzja wspomnianego Urzędu Rejonowego. Były to: dokumentacja techniczna (uzgodniona z wojewódzkim konserwatorem zabytków, architektem miejskim, kierownikiem urzędu rejonowego), decyzja o ustaleniu lokalizacji oraz pozwolenie na użytkowanie [12].
Wynikiem zaistniałej sytuacji 29 czerwca 1993 r. Urząd Miejski w Sulechowie wydał decyzję o ustaleniu lokalizacji ustawienia obelisku, którą otrzymał ZOZ w Sulechowie i sulechowska delegatura Urzędu Rejonowego w Zielonej Górze. Tego samego dnia Rada Miejska w Sulechowie ponownie podjęła uchwałę, w której zapisano: „W związku z wnioskiem radnych wyraża się zgodę na wzniesienie pomnika na terenie parku Zespołu Opieki Zdrowotnej przy ul. Zwycięstwa w Sulechowie”. Treść napisu pozostała już bez zmian. Następnie Urząd Miejski w Sulechowie zwrócił się do sulechowskiej delegatury Urzędu Rejonowego w Zielonej Górze „z prośbą o wyrażenie zgody na ustawienie obelisku ku czci zmarłych powiatów Świebodzin, Sulechów na terenie parku ZOZ-u”. Urząd miejski otrzymał 2 lipca 1993 r. zgodę na czynności zawarte w swojej prośbie. Następnie Urząd Miasta zwrócił się 7 lipca 1993 r. do Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Zielonej Górze [13].
Il. 5 Pomnik przy ówczesnym sulechowskim Zakładzie Opieki Zdrowotnej (zdjęcie M. Maćkowiak – 24 lipca 2008)
W końcu – po spełnieniu wszystkich zaleceń i pokonaniu przeszkód – w lipcu 1993 r. odsłonięto pomnik z udziałem władz miasta i przedstawicieli ziomkostwa Sulechów–Świebodzin. Pomnik poświęcił ks. prałat Michał Kaczmarek. Następnie udano się na cmentarz komunalny, gdzie złożono kwiaty pod krzyżem bohaterów poległych za wolność Polski [14].
Opracowano na podstawie:
[1] Księga Honorowych Obywateli Gminy Sulechów (archiwum Gminy Sulechów). Uchwałą Nr XXXVII/343/2002 Rady Miejskiej w Sulechowie z dnia 12 września 2002 roku Ruth Schulz nadano godność Honorowej Obywatelki Gminy Sulechów. Godność Honorowego Obywatela otrzymała „za wnoszenie nowych wartości w pojednanie polsko-niemieckie”,
[2] List przewodniczącej Heimatkreis Züllichau- Schwiebus Ruth Schulz do burmistrza Sulechowa Tadeusza Szulawskiego z 23.07.1992 r.,
[3] Protokół nr OG-0048/36/92 z posiedzenia Zarządu Miejskiego w Sulechowie z 18 sierpnia 1992 r. oraz pisma numerowane jako OG-0049/676/92 z 18.08.1992 r. i OG-0049/416/92 z 20.08.1992 r.,
[4] List do Ziomkostwa Sulechów-Świebodzin wysłany przez architekta miejskiego Antoniego Drozda, znak sprawy: BT.III.7363/120/92 z 24.09.1992 r.,
[5] List przewodniczącej Heimatkreis Züllichau--Schwiebus Ruth Schulz do Antoniego Drozda z 24.10.1992 r.,
[6] Wniosek z 5.12.1992 r., znak sprawy: BT.III.7363/120/91; odpowiedź dyrektora ZOZ w Sulechowie znak sprawy: A-05/… /21 z 7.12.1992 r.,
[7] Protokół nr OG-0048/57/92 z posiedzenia Zarządu Miejskiego w Sulechowie z 8 grudnia 1992 r.,
[8] List przewodniczącej Heimatkreis Züllichau-Schwiebus Ruth Schulz z 23.12.1992 r. do burmistrza Sulechowa Tadeusza Szulawskiego,
[9] Protokół nr OG-0048/4/93 z posiedzenia Zarządu Miejskiego w Sulechowie z 26 stycznia 1993 r. oraz pismo OG-0049/63/93 z 27.01.1993 r.,
[10] Prośba A. Drozda do R. Schulz w sprawie lokalizacji pomnika ku czci zmarłych byłego powiatu sulechowsko-świebodzińskiego, znak sprawy: BT.III.7333/13/93 z 2.02.1993 r., oraz szkic sytuacyjny z 20.02.1993 r. przesłany przez R. Schulz,
[11] Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Lubuskiego, znak sprawy: ON.I.0914-90/93 z 5.05.1993 r.; pismo burmistrza Sulechowa T. Szulawskiego, znak sprawy: OG-0049/245/92/63 z 13.05.1993 r.; uchwała nr XLI/321/93 Rady Miejskiej w Sulechowie z 27 maja 1993 r.,
[12] Protokół oględzin sulechowskiej delegatury Urzędu Rejonowego w Zielonej Górze z 23.06.1993 r., decyzja Urzędu Rejonowego w Zielonej GórzeDelegatura w Sulechowie z 23.061993 r., znak sprawy: UAN-M/7353-III/4/92,
[13] Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji z 29.06.1993 r., znak sprawy: BT.III.7331/20/93; uchwała nr XLII/343/93 Rady Miejskiej w Sulechowie z 29.06.1993 r.; zgoda kierownika Urzędu Rejonowego w Zielonej Górze na ustawienie obelisku, znak sprawy: GK.II.7228/84/93 z 2.07.1993 r.; pismo skierowane do Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Zielonej Górze z 7.07.1993 r., znak sprawy: BT.III.7363/68/93,
[14] Ku czci zmarłych [w:] Sulechów i okolice. Pismo dla wszystkich, nr 7 (21) Sulechów lipiec-sierpień 1993 r.
