Ryc. 1 Fragment mapy miasta Sulechowa z 1772 r. Pod numerem 32 dom strzelecki z placem strzeleckim,
a pod numerem 31 nowy kościół z cmentarzem [1]
Z opracowań historycznych dowiadujemy się, że początki kościoła p.w. św. Stanisława Kostki przy dzisiejszej ulicy Odrzańskiej sięgają XVII wieku. W jednym ze starszych zapisów kronikarskich możemy przeczytać, że na przedmieściach zielonogórskich (niem. Grünbergisch Vorstadt) Sulechowa na końcu ulicy Długiej (niem . lange Gasse) po jej lewej stronie leży wieś Kruszyna (niem. Dorff Krausche), a po jej prawej stronie ulica Piaskowa (niem. Standgasse). Tam leży „porządnie wymurowany plac kościelny o dość znacznych rozmiarach. Jak dowiadujemy się z dalszego zapisu, naprzeciwko tego placu, z prawej strony, znajdował się tzw. stary plac kościelny, gdzie „w czasie zarazy” przed laty chowano zmarłych. Obok placu znajdował się Dom Strzelecki (niem. Schützen Haus) [2, s. 23-24].
Arthur Splittgerber w swoim historycznym opracowaniu zanotował, że stary kościół, nazwany „szopą” (niem. Schuppen), używany był podczas pogrzebów jako dom modlitwy. Po wojnie 30-letniej pomimo rozbudowy w 1689 r. kościoła farnego zaczęło brakować w nim miejsc dla modlących się mieszkańców z powodu wzrostu populacji Sulechowa i okolic. Wówczas postanowiono zaadaptować wspomnianą „szopę” na kościół. Za takim rozwiązaniem byli mieszkańcy części miasta położonej w jej pobliżu, jak i mieszkańcy wsi Kruszyny. Przeciwni temu byli duchowni kościoła miejskiego, wraz z inspektorem widząc w tym rozwiązaniu uszczuplenie dochodów z tzw. czynności urzędowych [3, s. 45].
Jak wynika z zapisów w kronice Johanna Christopha Wilckena, początkowo mieszkańcom zaproponowano odrestaurowanie grożącego zawaleniem się kościoła św. Anny (wówczas znajdował się on opodal dzisiejszej wieży ciśnień i nazywany był w XVII w. Kościołem Chrystusa – autor). Później zwrócono się w tej sprawie do króla Prus Fryderyka (1657-1713), który wydał reskrypt ze zgodą i życzeniem, aby gmina zastosowała tzw. prawo prezentacji (ius praesentandi) i przekazała magistratowi tzw. prawo do wezwania (ius vocandi), aby żaden pastor nie był przyporządkowany wspólnocie na siłę. Odpowiedz królewska 4 października 1710 r. trafiła do władz i konsystorza Nowej Marchii, hrabiego von Wartenberga. Komisarz spotkał się z zarządcą von Schönaichem i przewodniczącym rady zarządczej von Reckiem oraz radą miejską. Wówczas podjęto decyzję, że pastor „Nowego kościoła” oprócz rocznego honorarium 100 talarów we wszystkie święta przeprowadzi kolektę. Do nowego kościoła będą mogli uczęszczać wszyscy, którzy będą mieli taką wolę. Ponadto pastor będzie mógł we wszystkie niedziele po nieszporach wystawiać skrzyneczkę obok kościelnych drzwi i zbierać datki. W czasie tego spotkania zapadły również decyzje co do kościelnych obrządków. Początkowo ministerium nie chciało wyrazić zgody, by nowy pastor chrzcił, chował zmarłych ani udzielał sakramentów, a czwarta część dochodu kościoła miała być przekazywana miastu. Jednakże zarządca von Schönaich sprzeciwił się takim decyzjom. Kościół miał funkcjonować od 10 grudnia 1710 r., o czym zarządca poinformował inspektora i radę miejską pismem skierowanym z Krosna Odrzańskiego 23 listopada 1710 r. Ponadto von Schönaich zdecydował, że w kościele mają być wypełniane wszystkie obrządki i sakramenty każdemu, kto tego potrzebował. [4 ,s. 39-42].
Ryc. 2 Kościół (dom) pogrzebowy położony przy cmentarzu [5]
Nowy kościół był drewnianym budynkiem szachulcowym. Podstawową rolę w tej budowli odgrywała rama złożona ze słupów i belek, usztywniona ryglami i ukośnymi zastrzałami. Pomiędzy tym elementami znajdowały się puste przestrzenie, nazywane fachami (niem. Fachwerk), które wypełnione były cegłą, gliną lub plecionką z witek z łozy (wierzby) albo łodyg trzciny. Wypełnienia fach werków budynku otynkowano i pomalowano [6 ,s. 339]. Jak zanotował Splittgerber – kościół „miał bardzo skromny wygląd” [3 , s. 46].
Poświęcenie kościoła i wprowadzenie księdza nastąpiło 10 grudnia 1710 r., w 3. niedzielę Adwentu. Stało się to w obecności inspektora Georga Hollsteina, komisarzy rady i zgromadzenia. Pierwszym pastorem został Christian Daniel Piper ze Stargardu (niem. Stargart), w którym jego ojciec, Christian Piper, był radnym i browarnikiem. Daniel Piper studiował w Helmnstadt (miasto w środkowych Niemczech, w kraju związkowym Dolna Saksonia), a później uczył dwóch szlachciców. W 1706 r. został powołany przez szwedzkiego generała na polowego pastora, jako taki służył przez trzy lata i brał udział w wyprawie wojennej. Potem przez jakiś czas przebywał w Berlinie, a tam powołano go na pastora nowego kościoła w Sulechowie. Tego samego roku Daniel Piper poślubił Eleonorę Sabinę Radigastr, córkę magistra Samuela Rodigastra, który od 26 lat był rektorem berlińskiego gimnazjum. Swój urząd w nowym kościele pełnił do 1717 r. i mieszkał w kupionym przez siebie domu. Ze swoich obowiązków został zwolniony z powodu słabości umysłowej. Resztę życia spędził w Berlinie, gdzie zmarł w 1725 r. [4, s. 42-43].
Drugim pastorem tego kościoła został Johann Christoph Wilcke, syn byłego diakona. Johann Wilcke studiował w Patrii, we Wrocławiu i Lipsku. Potem nauczał na Śląsku. Na stanowisko pastora został zaprezentowany sulechowskiemu magistratowi wraz z dwoma innymi kandydatami w 1717 r. Wybrano go drogą głosowania przez magistrat, a w 3. niedzielę po Bożym Narodzeniu został „wprowadzony” przez inspektora Hollsteina. Początkowo mieszkał w wynajętej przez kościół altanie na Kruszynie (niem. Krausche). Ponieważ była ona dość oddalona od kościoła, kupiono dla niego z zasobów kościelnych znajdujący się w pobliżu dom mieszczański. W 1726 r. jego urząd był zagrożony z przyczyn pozbawienia go dochodów, a od tego czasu żył z datków. Wówczas to 20 obywateli wycofało się z obowiązku dodatkowego opodatkowania. Johann Wilcke był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Johanna Christiana Möller, po jej śmierci ożenił się z Ewą Marią Steinbarth 4, s. 43].
Ryc. 3 Nowy kościół w Sulechowie z cmentarzem - XX w. [7]
Z biegiem czasu, kiedy kościół popadał w ruinę, został w 1897 r. zamknięty przez policję budowlaną. Wówczas parafia korzystała z mszy celebrowanych w auli Pedagogium. Magistrat wzbraniał się przed pokryciem kosztów na odbudowę „nowego kościoła”. Władze kościelne obstawały, aby kościół odbudować, co doprowadziło sulechowski magistrat do długiego i kosztownego procesu. Proces przegrano i dzięki między innymi tzw. dotacji opiekuńczej kościół został odbudowany i poświęcony w 1907 r. Obowiązki duchowne przejął archidiakon kościoła miejskiego (fary), „i tak pozostało do dziś” (do 1927 r. – autor) [3, s. 46, 47].
Opracowano na podstawie:
[1] – Fragment planu miasta Sulechowa, którego reprodukcję zamieszczono w Heimatkalender z 1932 r. Pierwotnie plan wykonał inspektor budownictwa Kammetera w 1722 r. Zatwierdzony w 1789 r. przez kontrolera Nicejusza, a w 1847 r. zkopiowano go w skali 1 / 2 .
[2] - M. Georgio Bruchmann, Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich, Küstrin 1665 r.,
[3] - Arthur Splittgerber, Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau, Züllichau 1927,
[4] – Jochann Christoph Wilcken, Züllichographia oder Chronica der kgl. Preußischen Stadt Züllichau, Züllichau 1753,
[5] - Fragment z fototypii przedstawiającej Sulechów w 1892 r. wg. rysunków Ehregotta Zschillego. Zbiory Miejskiej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Dreźnie
[6] – N. Pervsner, J. Fleming, H. Honour, Encyklopedia architektury, Warszawa 1992,
[7] – zbiory własne
