W listopadzie 1918 r. sulechowski 10 regiment ułanów walczył w rejonie bałtyckim i znalazł się pod koniec I wojny światowej w rejonie Rewala (wieś w województwie zachodniopomorskim, powiat gryficki). Stamtąd 15 grudnia został przetransportowany do Sulechowa, do którego przybył 17 grudnia. Wówczas w koszarach działała Rada Żołnierska (niem. Soldatenrat), która została przekształcona we władzę lokalną. Pomimo demobilizacji rozpoczęto formowanie trzech ochotniczych szwadronów. 31 grudnia powstańcy wielkopolscy przemieścili się daleko na zachód i Niemcy liczyli się z możliwością zajęcia przez nich okręgu wolsztyńskiego. Z Sulechowa - na prośbę wolsztyńskiego starosty - do Wolsztyna wysłany został szwadron pod dowództwem rotmistrza Fedora von Kleista (1896-1919). Ułani 1 stycznia 1919 r. przybyli do miasta. Niemcom udało się w walkach od 2 do 4 stycznia 1919 r. - pomimo dużych strat – utrzymać miasto Wolsztyn. Jednakże już 5 stycznia rozpoczęto negocjacje. Brali w nich udział m.in. rotmistrz F. von Kleist, porucznik Frankenberg i podporucznik Vater. Pomimo zawieszenia broni, po ogłoszeniu warunków porozumienia strony niemieckiej i polskiej, powstańcy zaatakowali zaskoczone oddziały niemieckie, tym samym zmuszając je do opuszczenia Wolsztyna [1; 2, s. 11-12].
Mapa sytuacyjna z linią frontu w lutym 1919 r.(źródło: P. Anders, Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego,
Wyd. Wielkopolskiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań 2010)
Oddziały sulechowskiego regimentu wycofały się za Obrę, do Sulechowa. Strona niemiecka postanowiła skupić się na obronie brandenburskiej granicy i utrzymaniu linii Obry. W połowie stycznia 1919 r. regiment otrzymał posiłki w postaci ochotników z Westfalii. Jednak ich wyszkolenie budziło u dowódców wiele zastrzeżeń. Do służby zaczęli powracać zdemobilizowani wachmistrzowie. W miejscowościach okręgu sulechowskiego Niemcy utworzyli lokalne bataliony. I tak m.in. w Trzebiechowie (niem. Trebschen) takim batalionem dowodził rotmistrz von Einem, a w Klępsku (niem. Klemzig) dowództwo objął porucznik von Philipsborn. Do regimentu w Sulechowie nadal napływali kolejni ochotnicy. Pozwoliło to stronie niemieckiej na utworzenie trzech szwadronów i jednego pociągu z bronią maszynową. Z kolei na początku lutego 1919 r. Niemcy wzmocnili swoją obronę szwadronem ułanów nr 3 z Fürstenwalde i kompanią pionierów [2, s. 12]. Według relacji niemieckiego szlachcica podporucznika ułanów, von Falkenhausena z Essen, oddział ten załadowano do transportu 25 stycznia 1919 r. w Fürstenwalde, a 26 stycznia 1919 r. znalazł się w okręgu sulechowskim. Wtedy to dotarł do wsi Okunin (niem. Langmeil) i został zakwaterowany w Klępsku (niem. Klemzig). Szwadron oddano pod rozkazy podporucznika Fedora von Kleista, dowódcy regimentu ułanów nr 10 z Sulechowa. Właśnie tam drugim oficerem w sulechowskim szwadronie był von Falkenhausen [3, s. 294].
Ks. proboszcz Stanisław Dudziński (1878-1942) przebrany w niemiecki mundur, w którym uciekł do Berlina [4].
Wieczorem 26 stycznia regiment ułanów nr 10 przypuścił atak na Wojnowo (niem. Reckenwalde) i pojechał dalej na wschód, gdzie podczas przemarszu przez Stare Kramsko (niem. Alt Kramzig) doszło do strzelaniny. 27 i 28 stycznia przeprowadzono szkolenie w strzelaniu z częściowo działających karabinów maszynowych. 29 stycznia Niemcy - po otrzymaniu informacji o zaatakowaniu przez polskie oddziały folwarku Kolesin (niem. Goltzen) koło Nowego Kramska - odparli ten atak. Atak ten odparł oddział straży granicznej regimentu piechoty nr 35 (niem. Grenzschutzabteilung des Inf.-Rgts. 35). W nocy z 29 na 30 stycznia 1919 r. Niemcy zajęli wieś Nowe Kramsko od strony jeziora, jako przyczółek wyjściowy do późniejszych działań. Obawiano się również polskich mieszkańców stanowiących większość - i jak pisali niemieccy autorzy - „fanatycznego, nacjonalistycznego” polskiego księdza proboszcza Stanisława Dudzińskiego [3, s. 294].
30 stycznia 1919 r. o godzinie 7 rano wieś Nowe Kramsko została zajęta przez część drugiego eskadronu regimentu ułanów nr 10 (niem. 2. Eskadron Ulanen-Regiment 10) pod dowództwem porucznika Joachima von Gladiesa, szwadron zmechanizowany regimentu ułanów nr 3 (niem. Maschinengewehr Schwardon Ulanen-Regiment 3) i część oddziału straży granicznej regimentu piechoty nr 35 (niem. Grenzschutzabteilung des Inf.-Rgts. 35) pod dowództwem sierżanta Schulze. Ponadto miejscowość zabezpieczało kilka posterunków. Aresztowano kilku mieszkańców wsi. Po południu, 31 stycznia 1919 r. Niemcy wysłali patrol w kierunku dworca kolejowego w Babimoście. Oddział ten składał się z dwóch oficerów, dwóch podoficerów i dziesięciu żołnierzy. Był w połowie złożony z 2 szwadronu regimentu ułanów nr 10 i szwadronu zmechanizowanego ułanów nr 3 pod dowództwem podporucznika von der Beckego i podporucznika von Falkenhausena. Jego zadaniem było zdobycie informacji na temat zajęcia miasta i dworca w Babimoście oraz rozpoznanie polskich sił powstańczych. Patrol podążał przez cegielnię na południowy zachód od dworca. Kiedy znajdował się w odległości 300 m od niego, został ostrzelany silnym ogniem karabinów maszynowych i stracił dwóch żołnierzy. Polacy próbowali śledzić wycofujących się Niemców, jednak – ostrzelani - również się wycofali [3, s. 294-295].
Opracowano na podstawie:
[1] – Walki Wolsztyn - 5 stycznia 1919 r. - strona internetowa (odczyt 03.08.2019 r.):
http://powstaniewielkopolskie.eu/powstanie-wielkopolski/region_kozla/miejsca-powstania/miejsca-walk/Walki-o-Wolsztyn-5-stycznia-1919-r..html,
[2] – dr. Schelenz, Die Grenzkämpfe im Kreise Züllichau-Schwiebus 1919 und die Republik Schwenten [w:] Kurier für Züllichau-Schwiebus, nr 1, kwiecień 1959,
[3] – H. J. Schmitz, Der polnische Überfall auf Kleistdorf (Neukramzig) in der Nacht vom 2. zum 3. Februar 1919 [w:] Grenzmarkische Heimatblatter
Vierteljahresschrift und Pflege der Heimat, Bd. 3. Jg. 15 1939,
[4] – Rola duchowieństwa powiatu babimojskiego Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919 - strona internetowa (odczyt 03.08.2019 r.):
https://www.powiatwolsztyn.pl/powstanie/rola%20duch%20pow%20bomst%20w%20powst.html.
