Ostatnią części zapisów kronikarza M.G. Bruchmanna pragnę poświęcić duchowieństwu wiejskiemu. Informacje na ten temat znalazły się w rozdziale piętnastym – O wiejskich pastorach okręgu podległego inspekcji miasta Sulechowa. W opisanym czasie pod jurysdykcją Sulechowa znajdowały się kościoły wsi: Mozów (niem. Mose), Kije (niem. Käy), Niekarzyn (niem. Nickern), Kępsko (niem. Schönborn), Kalsk (niem. Kaltzig), Buków (niem. Buckow), Łęgowo (niem. Heinersdorff), Klępsk (niem. Klempzig), Smolno (niem. Schmöllen) oraz Podlegórz (niem. Padelgar). [1, s. 48] Jest to dosyć obszerny rozdział kroniki, dlatego też przedstawię zapisy dotyczące wiosek obecnie znajdujących się w granicach administracyjnych gminy Sulechów.
Pierwszą opisaną wsią jest Mozów. Jak podaje Iwona Żuraszek – Ryś w swojej publikacji dotyczących nazw miejscowości powiatu zielonogórskiego, nazwa wsi jest nazwą topograficzną, z sufiksem –ów pochodzącym od prasłowiańskiego wyrazu močƄ, tj. „wilgoć”. [2, s. 75]. Bruchmann jako pierwszego wymienia pastora Jacobusa Gerasiusa [1592–1633 – 3, s. 712]. W czasie „niepewnych czasów wojennych”, być może wojny trzydziestoletniej, przeniósł się do Chlastawy (niem. Clastave) w Polsce i tam zmarł . Jego zastępcą był Zacharias Textor, który przebywał w Mozowie w latach 1634-1644 [3, s. 712], a który ożenił się z córką magistra Stephana Holsteina. Stamtąd jako pastor udał się na Śląsk [Z. Textor junior, z Groskauer – 3, s. 712]. Kolejnym duchownym jest Tobias Conradi urodzony w Sor. Jak odnotował kronikarz: „Kiedyś, przejeżdżając tamtędy (koło Mozowa – autor), posłuchałem jego kazania, które bardzo przypadło mi do gustu”. [1, s. 49; 3, s. 712 od 1644 r.]
Stara płyta nagrobna w kościele w Mozowie. (Foto. Marek Maćkowiak)
Drugą wsią są Kije. Według Iwony Żuraszek – Ryś nazwa wsi jest nazwą topograficzną i wywodzi się od pierwotnej nazwy w liczbie mnogiej gaj - mały las. [2, s. 55] Dzięki kronice dowiadujemy się, że do kościoła w Kijach przynależą cztery wioski. Za czasów kronikarza kijowskim pastorem był Michael Korn, którego tutaj skierowano ze szkoły w Drossen, gdzie był bakałarzem (Baccalaureus). [1591 – 1624, z Storckow, 3, s. 712] W Drossen 22 września 1588 r. ożenił się z Susaną Wecker, córką pastora i inspektora, magistra Sebastiana Weckera. Miał z nią kilku synów i dwie córki. Jeden z synów, Sebastian Korn, był aptekarzem w Świebodzinie i trzymał do chrztu córkę Bruchmanna. Po raz drugi ożenił się z Elisabeth Röhr, najstarszą córką Jeremiasa Röhra, właściciela pijalni wina w Sulechowie. Jego następcą został Martinus Zoberbier [w latach 1625 – 1646, 3, s. 712], urodzony w Lückenwalde (Niemcy, Brandenburgia - autor), oddalonym o milę od Jüterbock, i jak zapisał kronikarz; „mój zaufany przyjaciel od serca”. Był mężczyzną uczonym, dobrym astrologiem i lutnistą. Przed dłuższy czas przebywał na dworze Jacoba von Blumberga jako nauczyciel jego dzieci i mistrz dworu. Później przeniesiono go do Mitwalde jako rektora, gdzie poślubił córkę wiejskiego pastora. M. Zoberbier został pastorem po śmierci Michaela Korna w Kijach. Zmarł na suchoty. Kolejnym pastorem był Georgius Jancovius z Cossar. W wyniku sporu z inspektorem magistrem Georgiem Hartmannem z Sulechowa został oskarżony o fotinianizm (chodzi tu o poglądy biskupa Fotyna z Sirmium ur. 310 – zm. 376, który negował osobowy byt Chrystusa - autor). Następstwem tego było wyrzucenie go z kościoła św. Anny w Sulechowie, gdzie głosił kazania. Sprawa dotarła na dwór księcia elekcyjnego w Berlinie. Zabroniono mu głoszenia kazań. Jego żona zmarła ze zgryzot, pozostawiając siedmioro dzieci. Z berlińskiego dworu przyszedł rozkaz, iż „w ciągu kilku dni ma opuścić kraj”. Na jego miejsce przybył Martin Richtsteig, syn burmistrza Johannisa Richtsteiga ze Sulechowa. [1661- 1695, 3, s. 712] Dnia 5 marca 1661 r. ożenił się z Elisabeth Hartmann, córką magistra Georga Hartmanna, pastora i inspektora ze Sulechowa. Zmarł 14 kwietnia 1695 r. [1, s. 49-51]
Stare wnętrze kościoła w Kalsku.
Z kolei we wsi Kalsk, której nazwę topograficzną wsi wywodzi się od polskiego wyrazu kał – tj. błoto, muł [2, s. 52], w latach 1569-1585 pastorem był Johannes Hermann. [3, s. 715] Po nim, w latach 1590 – 1594, posługi duchowne sprawował Michael Tzetschenow z Kolow koło Reppen (zapewne chodzi o Kowalów k. Rzepina – autor). [3, s.715] W 1591 r. ożenił się on z Moniką Jung, córką Sigismunda Junga, pastora w Świebodzinie. Po śmierci teścia został powołany w 1594 r. na urząd w Kalsku. W miejsce Tzetschenowa przybył Jacobus Kurtze ze Świebodzina, gdzie od 1591 r. był konrektorem tamtejszych szkół. Obowiązki pastora pełnił do 1604 r., skąd powołano go na diakona do Świebodzina. Tam - ze względu na słabe zdrowie - zmarł 28 października 1616 r. . Bruchmann zanotował, że był dobrze wykształconym kaznodzieją i cieszył się dużym poważaniem. Po nim na pastora wyznaczono Johannesa Lehmana z Drossen. Swoje obowiązki pełnił do śmierci w 1633 r. Początkowo J. Lehman przez trzy lata był pastorem w Kalsku koło Międzyrzecza (niem. Meseritz). Kiedy „kościół został opanowany przez papistów”, został wypędzony. Później przez dwadzieścia cztery lata był pastorem w Lubinicku koło Świebodzina (niem. Mertzdorff). W końcu powołano go do Kalska (niem. Kaltzig) koło Sulechowa. Jego żoną była Clara Bloin z Drossem, ze szlachetnego rodu. Miał z nią pięciu synów i trzy córki. Następcą Lehmanna został Georg Stein, syn mieszczanina i kołodzieja z Krosna Odrzańskiego. Długo mieszkał we Frankfurcie nad Odrą, gdzie poślubił wdowę po Michaelu Götzem, kościelnym we Frankfurcie. Później na skutek dekretu przeniósł się do wsi Tzetschenau koło Frankfurtu, a stamtąd do Kalska. Swoje obowiązki pełnił w latach 1633 – 1649. [3, s. 715] Na jego miejsce w 1650 r. przybył Fridrich Galliculus (lub: Hänchen) ze Szczańca (niem. Stentsch). Ożenił się z Cathariną Gudemir, jedyną córką Christiana Gudemira, byłego diakona w Drossen. [1, s. 56-59]
W przypadku wsi Buków, której nazwę topograficzną wywodzi się od polskiego przymiotnika bukowy – od drzewa buka [2, s. 38], pastorem był Joachim Piperius lub Pfeffer, syn pierwszego pastora w Sehren i wsiach przynależnych do komturii w Łagowie, magistra Leonharda Pfeffera, pastora w Stentsch. W 1617 r. J. Piperius został skierowany do Świebodzina, gdzie został diakonem. Według nowego kalendarza 26 listopada 1600 r. poślubił Dorotheę Klebe, córkę Johannisa Klebego, przewodniczącego kościoła w Świebodzinie. Później wraz z M. Bruchmannem został ze Świebodzina wypędzony, kiedy „pan von Dohna reformował Świebodzin”. Następnie został pastorem w Grossen Bora na Śląsku, a stamtąd w Newstädtlein na Śląsku, skąd także został wypędzony - i został w końcu pastorem w Görlitz. Po nim pastorem został Abraham Calenius z Kupienina (niem. Koppen) koło Świebodzinie. 15 września 1608 r. poślubił Catharinę Fend, córkę magistra Paula Fenda, pastora z Radoszyna (niem. Rentschen). Miał sześcioro dzieci – trzech synów i trzy córki. Zmarł 7 listopada 1627 r. w Świebodzinie (wg nowego kalendarza). Po nim pastorem został David Rosämontanus z Griesel, pełnił swoje obowiązki w latach 1628 - 1649. [1, s. 59-61; 3, s. 716]
We wsi Łęgowo, której nazwę topograficzną można wywieść od wyrazu łęg – tj. lasu błotnistego, zarośli na błotnistych terenach [2, s. 68], pastorem był Jacob Jentsch. Pełnił swoje obowiązki w 1585 r. Po nim przybył Elias Feige z Krosna i pełnił urząd w latach 1591 – 1600. Następnie skierowano go do Rusch. Na jego miejsce powołano Johannesa Possarta, syna pastora z Biberteich (prawdopodobnie chodzi o Borówkowo dawnej gminy Torzym). Jego żoną była Anna Schultze, wdowa po Jacobie Kohlem, mieszczaninie i nadwornym krawcu w Świebodzinie. Jako drugą żonę poślubił Marię Langhans, córkę burmistrza Świebodzina, Georga Langhansa. Trzecią jego żoną była Euphrosinę Gast, córka Georga Gasta, mieszczanina i kotlarza ze Świebodzina, a która była przyrodnią siostrą doktora Melchiora Polijsa, profesora medycyny we Frankfurcie nad Odrą. [1, s. 61-62; 3, s. 717]
Kościół w Klępsku ok. 1942 r.
We wsi Klępsk, której nazwę topograficzną można wywieść od polskiego wyrazu *klęp-// *klǫp- krzywy, zgięty, w latach 1595 – 1603 pastorem był Balthazar Newe (lub Nevius) z Lubska (niem. Sommerfeld) i tam też zmarł. Na jego miejsce przybył magister Stephanus Holstein, który pełnił posługę do roku 1622. W tym też roku został powołany na diakona w Sulechowie. Po nim przybył magister Marcus Drimelius, rektor szkoły sulechowskiej. Pastorem w Klępsku był w latach 1622 – 1643. Po jego śmierci dekretem powołano Joachima Krausego, pochodzącego ze Śląska. [1, s. 61-63; 3, s. 718]
Na koniec rozdziału możemy dowiedzieć się o patronach (mecenasach) poszczególnych kościołów we wsiach okręgu sulechowskiego. I tak w przypadku Mozowa jej patronami są rodziny Knobelsdorffów i Neumannów. Kije mają cztery wsie (majątki - autor) wchodzące w skład jednego kościoła, a jego patronami są rodziny Gersdorffów, Kalckreutów i Löbe. Niekarzyn ma swoją filię w Pałcku a patronami są rody Hacke, Neumann i Löbe. Wieś Schönborn (pol. Kępsko) ma filię Rissen (pol. Rosin) w okręgu świebodzińskim a patronami jest ród Hacke. Kalsk jest samodzielnym kościołem, "za moich czasów patronami były rodziny Möstingów oraz Bornstädtów". Buków to również jeden kościół, którego patronami są rodziny Schenckendorffów, Unruhów, Kalckreuthów, Sacków, Braunów. Łęgowem opiekują się rodziny Sacków i Troschke we filii Langmeil. Klępsk i filia Golssen (zapewne pol. Kolesin - autor) ma za patronów rody Unruhów i Kalckreuthów. W Smolnie patronują rodziny Schenckendorff i Unruh. Wreszcie w Podlegórzu niegdyś były rody Troschke i Möstingów. [1, s. 66-67]
Opracowano na podstawie:
[1] - M. Georgio Bruchmanna, Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich., Küstrin 1665 r., s. 48- 67,
[2] – Iwona Żuraszek – Ryś, Nazwy miejscowe powiatu zielonogórsloego, Zielona Góra 2009,
[3] - Siegismund Justus Ehrhardts, Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, t. 2, Legnitz 1782,
