Ważą grupą religijną dla miasta Sulechowa byli diakoni. Kronikarz M. Bruchmann opisał tych duchownych w rozdziale czternastym, zatytułowanym – O diakonach i kapłanach miejskich. Chodzi tu osoby pełniące posługę urzędu duchownego w kościele protestanckim (diakon – gr. διάκονος diákonos "sługa"). Jak wynika z jego opisu, miasto miało diakonów w kościołach polskich i niemieckich. Co ciekawe, dowiadujemy się, że wieś Cigacice była wówczas przyłączona administracyjnie do miasta. Dlatego też jej mieszkańcy musieli na nabożeństwo udawać się do Sulechowa. Dla nich kazanie po polsku głosił diakon w starym budynku szkolnym, to znaczy przed jego pożarem (nowy budynek wybudowano w 1589 r. i są to dzisiejsze „salki katechetyczne”). W tym czasie, kiedy polski diakon głosił kazanie w języku polskim, w kościele wygłaszane było „główne” kazanie przez księdza w języku niemieckim. Odbywało się to w każdą niedzielę wcześnie rano. Kiedy stara szkoła miejska spłonęła, kazana te głoszono w nowej szkole, a kazania po niemiecku głoszono w sobotę w kościele. [1, s. 40 – 41]
Fragment panoramy Sulechowa autorstwa Daniela Petzolda (1686-1763), rycina
(Zbiory Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Z. Herberta w Gorzowie Wielkopolskim).
Pierwszym diakonem, o którym pisze Bruchmann (i według „jego wiedzy”), był Matthias Stolzer, urodzony w 1559 r. w miejscowości Glauche. Jednak nie miał pewności, czy chodziło o pobliską polską wieś Glaucha (Głuchów), przynależną do „tutejszego okregu”, czy też o miasto Glauche. Po nim urząd diakona objął Jacobus Jacobiscus (lub Jäckel) z Krosna Odrzańskiego. Na jego temat kronikarz nie potrafił udzielić żadnych informacji. Trzecim był Balthasar Bütner, urodzony w Cottbus. Do Sulechowa przybył w 1570 r. i po roku wyjechał. [1, s. 41]
Czwartym był Jacobus Günter. Urodził się we Freystadt (zapewne chodzi o Kożuchów). Najpierw był kantorem, później diakonem głoszącym kazania w języku polskim i niemieckim. Ożenił się z Barbarą Schultze. Zmarl nagle w 1590 r. na udar. Znaleziono go w jego gabinecie – bibliotece, zwanej Museo, tuż przed niedzielnym nabożeństwem, do którego się tam przygotowywał i które miał poprowadzić. Przylgnęło do niego przezwisko Hörnin Männlin - rogaty człowieczek, z powodu jego uszczypliwości do ludzi i niskiego wzrostu. Pozostawił po sobie syna, również o imieniu Jacob, który był magistrem, a później doktorem medycyny i pracował jako lekarz w miejscowości Ole na Śląsku. Z kolei jego córka Catharina wyszła za mąż za „starego cyrulika” Michaela Felschena. Natomiast wdowa po diakonie Jacobusie Günterze jeszcze przez długi czas mieszkała na placu Kościelnym obok sulechowskiej fary. [1, s.41]
Po śmierci Jacoba Güntera polskim diakonem był Andreas Brocatius, którego z kolei brat Adam był pastorem w Mühlbog (dzisiejszy Ołobok koło Świebodzina). Niestety nie wiadomo jak długo ten urząd pełnił. Po nim polskim diakonem został Martin Praetorius nazywany również Schultze. Z kroniki wiemy tylko tyle, że zmarł w 1601 r. i jak zaznaczył właśnie M. Bruchmann: „przez niego zostałem ochrzczony”. Pozostawił dwóch synów i dwie córki. Pierwszy syn, Samuel, uczył się w Sulechowie fachu aptekarskiego. Później został żołnierzem, „wyruszył na wojnę i więcej go już nie widziano”. Drugi syn, Elias, był sukiennikiem, jednak „zbiegł potajemnie” z domu i wszelki ślad po nim zaginął. [1, s. 42]
Sulechowska fara na panoramie Sulechowa autorstwa Daniela Petzolda (1686-1763), rycina
(Zbiory Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Z. Herberta w Gorzowie Wielkopolskim)
Kolejnym diakonem, wyliczanym przez kronikarza jako „piątym niemieckim”, był Balthasar Neviu (lub Newe) i pochodził z Sommerfeld. Objął on urząd po Jacobie Günterze. Powołano go ze służby kantora na diakona. Swój urząd pełnił do 1595 r. Potem wyjechał do Klępska, gdzie był księdzem. Po jakimś czasie powrócił do Sommerfeld, gdzie został pastorem i tam też zmarł. Miał dwie córki. [1, s. 42]
Szóstym niemieckim diakonem był magister Michael Tecler z Cottbus, wnuk Andreasa Teclera, drugiego ewangelickiego pastora w Sulechowie. Stanowisko objął w 1595 r. Z Cottbus przeniesiono go jako pastora do Rackow (tj. Raków w pow. świebodzińskim). W 1601 r. został pastorem i inspektorem w Sulechowie. [1, s. 43]
Siódmym niemieckim diakonem został Georgius Buhlman, który również ze szkolnego kantora powołany został na diakona w 1602 r. Zmarł w 1612 r. Miał dwóch synów, Samuela i Georga, późniejszych sukienników. [1, s. 43]
Dalej dowiadujemy się, że kiedy zmarł polski diakon Martin Preatorius w 1603 r., na ten udrząd powołano Michaela Gleischa z Krosna Odrzańskiego. Jego to właśnie w 1631 r., kiedy w czasie wojny trzydziestoletniej „miasto stało w płomieniach”, żołnierze cesarscy okrutnie torturowali i wkrótce zmarł. Pozostawił syna i dwie córki. [1, s. 43]
Ósmym niemieckim diakonem w 1613 r. był magister Casper Irmisch. Przeniesiony został z Walmersdorff do Sulechowa, gdzie został „głównym” pastorem. Miał trzy córki. [1, s. 44]
Dziewiątym niemieckim diakonem był magister Stephan Holstein, syn sulechowskiego kuśnierza. Na diakona powołano go w 1622 r. z Klępska, gdzie był pastorem. Stephan Holstein w pierwszym małżeństwie ożenił się z Anną Adam, córką burmistrza Johanna Adama. Miał z nią dwóch synów. W drugim małżeństwie ożenił się z Ursulą Krampitz w Krośnie Odrzańskim, córką farbiarza ciemnych tkanin. Miał z nią trzech synów i dwie córki. Zmarł w 1660 r. [1, s. 44 -46]
Po śmieci polskiego diakona Michaela Gleische polskim diakonem i rektorem szkolnym w Sulechowie został w 1641 r. Johannes Vetter. W młodości uczył się w Polsce języka polskiego. Zanim trafił do Sulechowa, był pastorem w Gurb, w okręgu żagańskim. Stamtąd został wypędzony i przebywał przez pewien czas na wygnaniu w Sulechowie. Potem był pastorem w miejscowości Kurtsche. Z niej trafił do Schweinart koło Schwerina i w końcu do Sulechowa. Pierwszą jego żoną była Elisabeth Felsche, córką piekarza Jacoba Felschego. Z nią miał syna i córkę. Jego drugą żoną została Mariana Gleische, najmłodsza córka polskiego diakona Michaela Gleischego. Z czasem chorował na podagrę i nie mógł pełnić swojej posługi, dlatego też otrzymał tzw. dożywotnią prowizję. Zamieszkał przy ulicy Długiej. Zmarł 12 sierpnia 1656 r. [1, s. 47]
Dnia 14 lutego 1654 r. na miejsce Johannesa Vettera powołano Samuela Holsteina, syna byłego kantora sulechowskiego Georga Holsteina. Pełnił posługę polskiego diakona i rektora szkolnego. Później po śmierci niejakiego magistra Hartmanna, pastora i inspektora, Samuel został archidiakonem i równocześnie polskim kaznodzieją parafii w Cigacicach. Ożenił się z Barbarą Blüming, córką rajcy Martina Blüminga ze Sulechowa. [1, s. 48]
Opracowano na podstawie:
[1] - M. Georgio Bruchmann, Annales oder Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich., Küstrin 1665 r., s. 40- 48.
