Kolejnymi właścicielami Pomorska były rodziny Damnitz, Rothenburg i Schmettow. Wspomniany wcześniej „Rocznik szlachty niemieckiej” po właścicielach Kalckrothach od razu wymienia ród Schmettow. Jednakże niemiecki historyk i heraldyk Leopold von Ledebur (1799-1877) w „Leksykonie szlachty pruskiej monarchii” w tomie pierwszym podał, że majątek Pomorsko w latach 1714 i 1732 należał do rodu von Damnitz [1, s. 158]. Z kolei ten sam autor w tomie drugim tego opracowania zapisał, że w latach 1676 i 1712 miejscowość ta była własnością rodu von Rothenburg [2, s. 317].
Il. 1 - Wieś Pomorsko (Pomerzig) zaznaczona strzałką, leżąca w księstwie krośnieńskim
- fragment mapy 1746 r. (zbiory Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego) [3]
Informację o tym, że rodziny v. Damnitz i v. Rothenburg były właścicielami majątków pomorskich, możemy znaleźć w „Roczniku historycznym Nowej Marchii”. Wymienia się w nim pod rokiem 1713 współwłaścicieli Pomorska. Byli nimi generał-major Johann Kasimir v. Damnitz i pułkownik, starosta krośnieński Rothenburg. Pierwszy mieszkał w Pomorsku, a drugi w Nietkowicach (Deutsch Nettkow) [4, s. 121].
W „Żywotach wielkich bohaterów obecnej wojny”, wydanych w 1759 r., można odnaleźć informację, że 10 marca 1653 r. urodziła się w Pomorsku Ursula Catherina vom Rothenburg, córka Sebastiana von Rothenburga, która zmarła w 1671 r. [5, s. 268]. Dalej w tym źródle, że 21 maja 1701 r. zmarł Wilhelm von Rothenburg, chorąży z Pomorska, jedyny syn (wspomnianego już) szwedzkiego pułkownika Sebastiana v. Rothenburga [5, s. 271]. Kolejnym z właścicieli części majątku w Pomorsku był wspomniany starosta krośnieński, hrabia Alexander Rudolph von Rothenburg (1677-1758). Jego ojcem był Johan Christoph (1649-1704), dziedziczny pan Czerwieńska (niem. Rothenburga), Nietkowa (niem. Nettkau), Letnicy (niem. Lettnitz) i Bytnicy (niem. Beutnitz), a matką - Anna Catharina (1655-1694), z domu von Gersdorff. Alexandera Rudolpha von Rothenburga w latach 1724 i 1733 mianowano go na urząd starosty. 24 kwietniu 1736 r. wyniesiony był do pruskiej rangi hrabiego przez władcę Prus, Fryderyka Wilhelma I. Z urzędu starosty zrezygnował około 1740-42. Pierwszą żoną Alexandra Rudolpha von Rothenburga była Eva Sophia (1685-1712), z domu von Falkenhayn z Seiche [6, s. 833]. Drugą jego żoną była Agnes Erdmuthe von Weltzien [7, s. 89]. „Podręcznik biograficzny oficerów Nowej Marchii” wymienia go jako właściciela Pomorska pod rokiem 1713, wspólnie z polskim pułkownikiem Jerzym Sebastianem von Rothenburgiem. W 1714 r. majątek w Pomorsku został sprzedany za 48 talarów za metr, z prawem odkupu na 30 lat [8, s. 1832].
Il. 2 – Z lewej herb von Rothenburgów z opracowania Johanna Siebmachera I. tablica 54,
z prawej herb hrabiowski von Rothenburgów [7, tablica 65]
W heraldycznych opracowaniach zanotowano, że ród Rothenburgów (Rotenburgów, Rottenburgów) jest starą szlachtą, której liczni potomkowie mieli swoje siedziby na Śląsku, Dolnych Łużycach i powiecie krośnieńskim. Historia Pomorska związana była z linią nietkowską rodu i bytnicką w powiecie krośnieńskim. Herb rodziny występował w kilku wariantach. Tarcza herbowa podzielona była na dwie równe części - w polu lewym znajdowało się sześć ukośnych pasów, w naprzemiennych kolorach - czerwonym i srebrnym (tu: białym). W polu prawym czerwony (na srebrnym polu) i wzniesiony, ukoronowany lew z podwójnym ogonem. Nad tarczą znajdował się ukoronowany hełm prętowy. Nad koroną znajdował się klejnot w postaci dwóch kół młyńskich. Każde z kół młyńskich wysadzane było czterema strusimi piórami - naprzemiennie w kolorach czerwonym i srebrnym. Hełm i tarczę okrywały labry w kolorze czerwono-srebrnym [7, s. 89].
Il. 3 – Majątek w Pomorsku z zaznaczoną gorzelnią na mapie z 1891 r. [9]
Jak podano w „Roczniku historycznym Nowej Marchii”, drugim ze współwłaścicieli Pomorska był generał-major Johann Kasimir von Damnitz (zm. 1756) służący zarówno królowi polskiemu, jak i elektorowi saskiemu. Jego rodzicami byli Christoph Siegmund von Damnitz (zm. 1687), a matką baronowa Scholastika (z domu von Metternich), siostra posła brandenburskiego Ernsta von Metternicha (1657-1727). Ten Johann Kasimir był właścicielem majątków Schmehlen i Baußig. W młodości studiował, a te studia porzucił i w służbie brandenburskiej w 1688 r. walczył w wojnie palatynackiej (wojna Francji z Ligą Augsburską). Później przeniósł się do Elektoratu Saksonii, gdzie w 1706 r. został wcielony do pułku kirasjerów Steinau i awansował do stopnia generała majora. W 1712 r., podczas wojny północnej, opuścił armię i ożenił się z wdową Sophią Eleonorą von Ihlow (z domu von Falskredt), panią w Purschwitz i Kliethen na Górnych Łużycach. Następnie kupił majątek w Pomorsku w księstwie krośnieńskim, a stamtąd przeniósł się do Schmehlen koło zamku Wirtemberg [10, s. 290-291; 11].
W księdze ziemskiej Marchii Brandenburskiej odnotowano, że Pomorsko było majątkiem rodu von Kalckreuthów do około 1726 r. Majątek ten przeszedł w ręce barona Gottfrieda Wilhelma von Schmettau (ur. 4.05.1682 we Wrocławiu – zm. 6.07.1728 r. w Pomorsku), pułkownika duńskiej królewskiej kawalerii, który był założycielem majoratu pomorskiego składającego się z Pomorska i pobliskich Brodów (niem. Blumberg) [12, s. 752]. Zapoczątkował on tzw. gałąź pomorską, nazywaną w literaturze linią Gottfrieda lub linią Tschanitza. Jego żoną była Anna Christina von Rosenberg (25.02.1689 – 9.09.1747, z domu Guschwitz). Ich dziećmi i spadkobiercami byli: Gottfried Heinrich von Schmettau (3.04.1710 - 27.08.1747), 24.02.1742 r. otrzymał godność hrabiego Rzeszy (Reichagraf); Gottfried Heinrich Leopold von Schmettau (1.10.1732 – 15.11.1812), który przez prawie dziesięć lat był niewidomy; August Bogislav Leopold Gottfried v. Sch. (14.10.1767 – 22.07.1816). Ponieważ ten ostatni miał tylko córki, majorat przeszedł na Bernarda Gottfrieda Philipa v. Sch. (12.04.1787 – 26.05.1816), drugiego syna August Bogislava Leopolda Gottfrieda von Schmettau [12, s. 752 ; 13, s. 399].
Il. 4 – Herb Gottfrieda Heinricha von Schmettau, hrabiego Rzeszy [14, tafel 98]
Schmettau (Schmetttow) to stary ród pochodzenia węgierskiego, który - pod nazwiskiem Schmetay - mieszkał na Węgrzech i w Serbii w XIV i XV wieku. Jeden z jego potomków Matthias, około 1470 r. przybył na Śląsk z królem węgierskim Maciejem Korwinem (1443-1490) [13, s. 398]. W „Leksykonie szlachty pruskiej monarchii” w tomie drugim podano, że majątek pomorski w latach 1728 i 1856 należał do tego rodu [2, s. 384].
Il. 5 – Herb Gottfrieda Heinricha von Schmettau w fasadzie pałacu w Pomorsku
(fot. Marek Maćkowiak, 29 maja 2012 r.)
Zachowany herb hrabiego Rzeszy Gottfrieda Heinricha von Schmettau (Il. 4) znajduje się w szczycie fasady pałacu w Pomorsku. XIX-wieczna tarcza herbowa podzielona jest w krzyż na cztery pola. W srebrnym polu 1. i 4. są głowy czarnych psów pochylone w prawo, z jakich wystają części strzały z lotkami. W czarnym polu 2. i 3. poziome srebrne pasy. Nad każdym z pasów znajdują się sześcioramienne złote gwiazdy, a pod każdym srebrnym pasem jedna sześcioramienna złota gwiazda. W centrum herbu umieszczono tarczę z czarnym dwugłowym orłem, nad którym unosi się korona cesarska (tj. w przypadku herbu z pomorskiego pałacu). Pod tą tarczą na czerwonym polu znajduje się piramida z granatów (kul), na szczycie której jeden granat płonie. Z kolei podzieloną na krzyż tarczę herbową zwieńcza korona rangowa, na której spoczywają trzy turniejowe hełmy prętowe. Środkowy hełm zwieńczony koroną rangową (hrabiowską), a boczne koroną książęcą. Każda z tych koron posiada klejnot. W środkowej znajduje się taki sam czarny dwugłowy orzeł, jaki został umieszczony na środkowej tarczy herbowej. Na lewym hełmie klejnot z trzech srebrnych kogucich piór (lub trzech srebrnych strusich piór - w przypadku herbu z pomorskiego pałacu). Na hełmie z prawej klejnotem są dwa czarne orle skrzydła przedzielone w środku srebrnym pasem. Pomiędzy skrzydłami znajduje się sześcioramienna złota gwiazda. Hełmy otaczają labry. Po lewej stronie tarczy herbowej stoi umundurowany kanonier trzymający w prawej ręce laskę, a lewą rękę opierający na tarczy herbowej. Po prawej stronie tarczy herbowej są symbole militarne (bębny, armatnie lufy, lufa muszkietu, czerwony i niebieski sztandar, halabarda, a pod bębnami kule armatnie – granaty).
Opracowano na podstawie:
[1] - Leopold Karl Wilhelm August Freiherr von Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Bd. 1, A-K, Berlin 1854,
[2] - Leopold Karl Wilhelm August Freiherr von Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Bd. 2, L-S, Berlin 1854,
[3] – Das Fürstenthum Crossen mit denen Sternbergischen und Schwibussischen Creyssen in Nieder-Schlesien wie auch den Oder Pass Fürstenberg [w:] Atlas Cosmographici Variorum Autorum a Machnizkiis collecti Tomus V, Wratislaviae 1746,
[4] - Die Neumark: Jahrbuch des Vereins für Geschichte der Neumark: Neue Folge des „Schriften". Schwartz Paul: Die Klassifikation von 1718/19: ein Beitrag zur Familien- u. Wirtschaftsgeschichte d. neumärkischen Landgemeinden, Heft 5, T. 3, Landsberg 1928,
[5] - Karl Friedrich Pauli, Leben grosser Helden des gegenwärtigen Krieges, Tom 4, Halle 1759,
[6] - Rolf Straubel, Biographisches Handbuch der preußischen Verwaltungs- und Justizbeamten 1740-1806/15, München 2009,
[7] – J. Siebmacher's grosses und allgemeines Wappenbuch in einer neuen, vollständig geordneten und reich vermehrten Auflage mit heraldischen und historisch-genealogischen Erläuterungen, Theil 1, Nürnberg 1887,
[8] - Rolf Straubel, Biographisches Handbuch Neumärkischer Offiziere (1715-1806). Familie – Laufbahn – Grundbesitz, Berlin 2024,
[9] - strona MAPSTER ze zbiorem materiałów katastralnych, mapa 322 17063 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/, strona internetowa http://igrek.amzp.pl/details.php?id=17063 z dnia 7.05.2024 r.,
[10] - Johannes Georg Zirschke, Zuverläßige Beschreibung der hohen Generalität oder ausführliche Nachrichten von den hohen Kriegsbedienten, welche seit dem Jahre 1680 dem Hause Sachsen, Albertinischer Linie gedienet, Görlitz 1759,
[11] – strona internetowa https://de.wikipedia.org/wiki/Johann_Casimir_von_Damnitz z dnia 7.05.2024 r.,
[12] - Heinrich Karl Wilhelm Berghaus, Landbuch der Mark Brandenburg und des Markgrafthums Nieder-Lausitz in der Mitte des 19, tom 3, Brandenburg 1856,
[13] - Ernst Heinrich Kneschke, Deutsche Grafen-Haeuser der Gegenwart: in heraldischer, historischer und genealogischer Beziehung, Band 2 L-Z, Leipzig 1853,
[14] - Alfred Freiherr von Krane, Wappen- und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels, Goerlitz 1901 – 1904.
