W 1300 r. wieś należała do Archidiakonatu Pszczewskiego. Z dokumentów biskupa lubuskiego wynika, że Pomorsko wchodziło w skład diecezji poznańskiej. Późniejsze dokumenty biskupstwa wrocławskiego z 1376 i 1399 r. wskazują na to, że parafie na prawym brzegu Odry, w tym m.in. Pomorsko, należały do diecezji wrocławskiej.
Istnienie kościoła w Pomorsku potwierdzają dokumenty z 1409 r. Był to zapewne budynek drewniany bądź konstrukcji ryglowej. Przejęty w drugiej połowie XVI w. przez luteran, pozostał w ich rękach do 1945 r. Obecna budowla wzniesiona została w 1858 r. w stylu neogotyckim. Jest zbudowana z cegły, jednonawowa, z prostokątną wieżą od zachodu i absydą od wschodu.
Kościół i dzwony kościelne. Na podstawie: Kirche Pomorsko PL (Pommerzig-Neumark-Oder), http://www.flickr.com/photos/hein.
Właściciele majątku rodzina von Schmetau wybudowali w XVIII wieku kościół w Pomorsku, w którym umieszczono ich portrety. Budowla była na tyle słaba, że w drugiej połowie XIX w musiano wybudować kościół na nowo.
Według Siegismunda Justusa Erhardta, w XVIII w. parafia luterańska obejmowała wsie Brody i Buden, należące do generała von Tauenziena, i wieś Brzezie należącą do Pomorska.
Fotografia kościoła w Pomorsku z lat 20-tych XX w.
Przed 1939 r. w miejscowości Pomorsko odkryto skarb. Drogą zakupu został pozyskany przez Gabinet Numizmatyczny do Museum Fur Hamburgische Geschichte w Berlinie. Trafiła tam niestety tylko część skarbu. W przeważającej mierze składał się z silnie pokawałkowanego srebra, głównie monet i ozdób. Określono 187 i 374 egzemplarze monet europejskich, poza tym znajdowało się tam ok. 220 g monet nieczytelnych. Udało się określić, że mniej więcej połowa tych monet to fragmenty monet orientalnych. W skład monet wchodziły w większości denary niemieckie, zwłaszcza denary Ottona i Adelajdy. W skarbie występują również monety czeskie, włoskie, bizantyjskie, angielskie i skandynawskie, lecz w bardzo niewielkiej liczbie. Najpóźniejszą z monet wchodzącej w skład skarbu datuje się po 1006 r. Znaleziono również ok. 100 g fragmentów ozdób.
W dziele Moneta Mediaevali autor proponuje by, skarb uznano (z pewną dozą ostrożności) za dowód eksportu monet z Ostfalii do Wielkopolski. Powyższy przykład udowodnił, jak cenne są informacje z badań nad obiegiem monet we wczesnym średniowieczu, pomimo trudności w datowaniu znalezisk.
W pozycji J. Muszyńskiego Krosno Odrzańskie został opisany rozwój gospodarczy miasta. Z przekazu wynika, że w XVI - XVII w. na terenie krośnieńskim produkowano piwo na szeroką skalę. Często dochodziło do sporów piwowarów z okoliczną szlachtą. W 1512 r. wszystkich mieszkańców Krosna obowiązywał nakaz konsumowania tylko piwa miejskiego. Piwo dostarczane było również do 24 okolicznych wsi. W 1695 r. szlachta zaatakowała przywileje piwowarów krośnieńskich, zaproponowała księciu 20 tys. talarów za wykup tego przywileju. Szlachta uzyskała zezwolenie na założenie własnych wyszynków piwa we wsiach: Chlebów, Granice, Rzeczyca, Pomorsko, Rybaki, Gęstowiec, Korczyków, Kosobudz, Gryżyna, Drzeniów, Nietkowice, Nietków, Głębokie, Kosierz, Górzyn, Januszowie i Połockie. Nieco później 156 piwowarów krośnieńskich doznało poważnego uszczerbku ekonomicznego. Sprzedaż piwa po cenach konkurencyjnych w tych miejscowościach spowodowała, że szynki z piwem miejskim przestały istnieć.
Dawna publikacja M. Sczanieckiego i W. Korcza Dzieje Ziemi Lubuskiej dostarcza nam informacji dotyczących wojny trzydziestoletniej 1618 - 1648. Zawarto w niej obraz zniszczeń wojennych na terenie Księstwa Krośnieńskiego. W księstwie tym przed wojną istniały trzy większe miasta: Krosno, Sulechów i Lubsko oraz trzy miasta mniejsze - Bytnica, Bobrowice i Nietkowice. Po ukończeniu wojny Nietkowice legły w gruzach i spadły do roli wioski. (z dokumentu z 1490 r. wynika, że znajdowało się tam wówczas miasteczko.
Folwark Valeskahof (Dobrzęcin) został wybudowany w 1835 r. Nazwa pochodzi od imienia żony pierwszego właściciela. Folwark leży na lewym brzegu Odry ( w tym miejscu umocnionej), gdzie znajdowały się również dobra należące do majątku Schmettow. Duża część łąk znajdujących się na tym terenie w czasie powodzi była zalewana.
O niektórych ciekawych wydarzeniach związanych z opisywanym tu obszarem możemy przeczytać w publikacjach wielu współczesnych autorów. Warto tu wymienić pozycję I. Pierzchlewskiej i Ch. Binrotha, którzy przedstawiają wiejski obszar gminy Sulechów. Według nich w pobliżu Pomorska, na folwarku Dobrzęcin, w 1812 r. Napoleon Bonaparte spotkał się ze swoją ukochaną Marią Leszczyńską Walewską. Na pamiątkę tego spotkania folwark ten nosił nazwę Walewska (niem. Valeskahof). Brzezie było w przeszłości majątkiem leśnym, w którym Schmettowie rozwinęli rolnictwo.
W skład majątku Brody wchodziły cztery folwarki: Mittel, Busch, Oberbormerf
i Bormerf Klein Blumberg. Do wsi Gross Blumberg (dzisiejsze Brody), należała również kolonia Mitten Blumberg z 75 gospodarstwami. Kolonia miała 165 mórg ziemi. Własność rolników z Brodów wynosiła ok. 750 mórg. W XVI w. właścicielami grodu byli Kalckreuthowie wymieniani w dokumentach z 1565 i 1583 roku. W pierwszej połowie XVII w. majątek przeszedł w ręce rodziny von Burgsdorf, prawdopodobnie na Jakuba von Burgsdorf - jego syn Adam był właścicielem majątku w 1644 r. Brody prawdopodobnie zostały przy tej rodzinie jeszcze do roku 1724, kiedy - podobnie jak Pomorsko - znalazły się w rękach Gottfrieda Wilhelma von Schmettau. Jego syn Gottfried Henryk Reichsgraf von Schmettau, jako właściciel majątku, tytułował się również dziedzicem na Brodach. Po jego śmierci Brody zostały sprzedane i dopiero na początku XIX w. jako właściciel wymieniany był Generał Major Fryderyk Bogusław Emanuel Graf von Tauentzien von Wittenberg. Po jego śmierci majątkiem zarządzała wdowa, która sprzedała go Londratowi (starosta) von Lippe w 1840 r. za 78 tys. talarów.
Na terenie ogrodu zaewidencjonowano 3 pomnikowe dęby szypułkowe o obwodach pni 350 i 380 cm oraz wysokościach 26 do 28 m. W centrum ogrodu rośnie dąb będący prawdopodobnie najstarszym drzewem w ogrodzie.
Małgorzata Woźniak
Opracowano na podstawie:
- Berghaus H., Landbuch der Mark Brandenburg und Markgrafthums Nieder Lausitz in der Mitte des 19 Jahrhunderts Brandenburg 1856, t. III,
- Dolański D., Duchowni Protestanccy w księstwie krośnieńskim, „Rocznik Lubuski” t. XXVI, cz.2 WSP TK Zielona Góra 2000,
- Ehrhardts S. J., Presbytologie des Evangelischen Schlesien, Liegnitz 1782,
- Kiersznowski K., Skarb z Pomorska[w:] Moneta Mediaevalis: studia umiznatyczne i historyczne ofiarowane prof. S. Suchodolskiemu, Warszawa 20002,
- Kowalski S., Zabytki woj. Zielonogórskiego, LTN, Zielona Góra 1987,
- Muszyński J., Krosno Odrzańskie, LTN, PWN, Warszawa – Poznań 1972,
- Okowiński L., Szkice z Dziejów Sulechowskich Wsi, Sulechów 2007,
- Pierzchlewska I., Binroth Ch., Wspólne Polsko – Niemieckie Dziedzictwo Kultury, Sulechów 2008,
- Sczaniecki M. , Korcz W., Dzieje Ziemi Lubuskiej, PZWS, Warszawa 1960.
