Na południowych obrzeżach wioski znajduje się pałac. Zachowane elementy architektoniczne w partii piwnic wskazują, że początki budowy mogły sięgać pierwszej połowy XVIII w. Informacje te są zbieżne z datą 1721, zanotowaną w starej kronice. Siedziba dworska w Pomorsku powstała w czasach, gdy tutejszym majątkiem władała rodzina Schmettow. Dobra ziemskie sięgały do Nietkowic (Strassburga) nad Odrą, oddalonych od Pomorska o 10 km.
Na pocztówkach, które zachowały się do dziś, można bez trudu zauważyć późnobarokowy portal skrzydła południowego, jak też relikty starszych murów tkwiące w obecnym obiekcie. Zachowana ikonografia przemawia za datowaniem pałacu po 1726 roku. Przed głównym budynkiem rozplanowano dziedziniec. Budynki znajdujące się obok dawniej stanowiły kompozycyjne zamknięcie całości kompleksu od strony zachodniej, obecnie są oddzielone od pałacu współczesnym ogrodzeniem.
Zdjęcie pałacu w okresie sprzed II wojny światowej (karta pocztowa ze zbiorów prywatnych).
Zdjęcie pałacu w okresie sprzed II wojny światowej (karta pocztowa ze zbiorów prywatnych).
Obok pałacu zachowała się oficyna z końca XVIII wieku. Zbudowana na planie prostokąta, nakryta dachem dwuspadowym.
Na przełomie XVIII i XIX w., w wyniku gruntownej przebudowy, obiekt powiększono. Powstała budowla o architekturze eklektycznej: murowana, piętrowa, założona na planie prostokąta, z narożną cylindryczną wieżą w fasadzie. Podczas przebudowy zamek otrzymał swoją eklektyczną formę, wzbogacony trzykondygnacyjną wieżą zwieńczoną tarasem widokowym we wschodniej części.
Dojazd do pałacu prowadzi od zachodu, z głównej drogi obsadzonej lipami, kasztanowcami i głogami. Ozdobny charakter alei dojazdowej ukształtowanej na osi rezydencji tworzy reprezentacyjny dziedziniec przedpałacowy.
Zdjęcie gimnazjum w Pomorsku – widok z lat końca XX w (zdjęcie ze zbiorów prywatnych).
Dzisiejszy wygląd pałac uzyskał w 1870 r. Kolejna przebudowa, na przełomie XIX/XX w nie wpłynęła istotnie na architekturę budowli. Plan wzbogacają reprezentacyjne schody od frontu oraz ulokowana od strony parku drewniana weranda. Fasada budynku (elewacja zachodnia) także została zakomponowana skontrastowanymi elementami w układzie horyzontalnym i wertykalnym, jest dekorowana gzymsami i pilastrami z wystawką o liniach wklęsło-wypukłych na osi środkowej. Szczyt budowli ma falujący obrys, odwołujący się do rozwiązań barokowych natomiast wieżyczka skrzydła południowego jest wyraźnie ascetyczna i nosi znamiona średniowiecznych wież obronnych. Ponad linią dachu część centralną fasady wzbogaca ozdobny, neorenesansowy szczyt z kartuszem herbowym.
Herb rodziny von Schmettow nad wejściem do pałacu – widok współczesny (ze zbiorów prywatnych).
W 1928 r., na skutek wystawnego życia rodziny von Schmettow, pałac przeszedł w ręce państwa niemieckiego.
Za pałacem znajduje się założony w XVIII w. park z licznym starodrzewiem, powiększony w XIX w. Prawdopodobnie w I ćwierci XVIII w. powstał ozdobny ogród barokowy, otoczony kanałem wodnym ujmowanym z trzech stron, na co wskazuje ukształtowanie terenu usytuowanego na osi pałacu. Kanał ten biegnie od północy wzdłuż miejsca upraw gospodarczych i grobli obsadzonej jednostronnie dębami. Otaczając parter ogrodowy, przechodzi w wydłużony staw. Wzdłuż kanału rozplanowane zostały drogi, przy których rosną drzewa wyznaczające obrzeżne aleje. Jak wskazuje mapa topograficzna z końca XIX w., środkiem parku przebiegała prosta droga, która pierwotnie stanowiła kontynuację alei dojazdowej do rezydencji.
Mapa topograficzna Pomorska z 1896 r. Źródło: Ewidencja założenia ogrodowo parkowego..
Prawdopodobnie około lat 70. XIX w., podczas modernizacji pałacu, pierwotnie regularna kompozycja założenia uległa przekształceniom neorenesansowym. Teren ogrodu ozdobnego oraz dziedzińca przedpałacowego obsadzono drzewami typu świerk, kasztanowiec, lipa i buk.
Współczesne zdjęcie parku. Źródło: Fotografia ze strony internetowej.
Ogród ozdobny ma kształt wydłużonego prostokąta obramowanego aleją grabową. Na jego terenie znajduje się zwarty drzewostan liściasty, umieszczony między ogrodem a aleją dębową zamykającą granicę parku od południa. Po przeciwnej stronie znajduje się grobla obsadzona jednorzędowo dębami, w której pobliżu powstało naturalne rozlewisko zarośnięte przez rośliny wodne.
Ogród jest usytuowany na terenie łęgów odrzańskich bezpośrednio przylegających do rzeki Odry. Przeciętny wiek drzew, które rosną na powierzchni 2 ha, wynosi 150 lat.
W składzie gatunkowym drzewostanu należy wymienić, m.in. dąb szypułkowy (o obw. 600 cm, ok. 400 lat), świerk pospolity (o obw. 290 cm), buk (o obw. 310 cm), kasztanowiec (obw. 330 cm), grab (o obw. 250 cm). Dominują dęby szypułkowe, graby pospolite, kasztanowce białe i lipy drobnolistne. W skład drzewostanu wchodzą głównie gatunki rodzime, przez co uznaje się go za mało urozmaicony.
Na terenie ogrodu zaewidencjonowano 3 pomnikowe dęby szypułkowe o obwodach pni 350 i 380 cm oraz wysokościach 26 do 28 m. W centrum ogrodu rośnie dąb będący prawdopodobnie najstarszym drzewem w ogrodzie.
Na terenie ogrodu zaewidencjonowano 3 pomnikowe dęby szypułkowe o obwodach pni 350 i 380 cm oraz wysokościach 26 do 28 m. W centrum ogrodu rośnie dąb będący prawdopodobnie najstarszym drzewem w ogrodzie.
- Kowalski S.,Zabytki woj. Zielonogórskiego, LTN, Zielona Góra 1987, s.167.,
- Pierzchlewska I., Binroth Ch.,Wspólne polsko – niemieckie dziedzictwo kultury, Sulechów 2008, s. 46.,
- Szymańska-Dereń M., Pałac w Pomorsku [w:] Zamki, Dwory i Pałace Województwa Lubuskiego pod red. B. Bielinis-Kopeć i B. Skawińskiego, Zielona Góra 2007, s.232,
- Wojewódzki Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Zielonej Górze, Ewidencja ogrodowo-założeniowa w Pomorsku, Metryczka parku i ogrodu, 1990 r.
