Il. 1 – Wieś Klępsk (niem. Klemzig) na fragmencie mapy z lat 1822-28 [1]
Jak podaje rocznik historyczny Nowej Marchii z 1718-1719, kiedy majątek należał do rodziny von Troschke, zajmował on 17 łanów (kopyt) szlacheckich (rycerskich), 13,5 łanów kmiecych (niem. Bauer - kmieć) i 31 łanów zagrodników (niem. Kossäten). Ośmiu chłopów posiadało własną ziemię, gdzie pięciu z nich miało po 2 łany, jeden posiadał 1,5 łana i dwóch miało po jednym łanie ziemi. Byli to Jürgen Raue, Paul Raue, Michel Raue, Michel Jäntzsch, Hans Buchwälder, Joachim Jäntzsch, Hans Gäckel, Gerichtschulze referendarz sądowy Fritz Käck. Ponadto we wsi mieszkało 27 zagrodników małorolnych (niem. Gärtner): Christoph Krüger, Michel Lange, Christoph Stein, Jürgen Chultz, Matthias Chlesier, Hans Raue, Hans Bothe, Jürgen Marschner, Jürgen Fischbach, Christian Marschner, Christian Schuberdt, Martin Kusche, Jürgen Jäntsch, Christoph Raue, Christoph Läder, Elisabeth Kückel, Fritz Hoffmann, wdowa Sam. Raue, Martin Häutke, Christian Chubert, Jürgen Bothe, Michel Kleber, Michel Schultz, Martin Schuberdt, Samuel Lehmann, Friedrich von Troschke. Wraz z nimi rocznik wymienia pastora Samuela Studenta. Jeden łan należał do kowala Georga Jentscha. Oprócz tych łanów w majątku znajdowały się porzucone łany, które zostały przydzielone Jürgenowi Leßckemu, Hansowi Schultzowi, Hansowi Rauemu, Martinowi Royemu, Andreasowi Marschnerowi, Hansowi Marschnerowi, Matthiasowi Helmigiemu, Samuelowi Schirnemu, Christianowi Helmigowi oraz tzw. wolnym ludziom: kowalowi Georgowi Jentschemu, owczarzom Hansowi Thielemu, Michelowi Weißemu i Christophowi Feindtowi [2, s. 76].
W 1714 r. zapytano 60-letniego Hansa Jäckela, wolnego chłopa i ławnika (niem. Gerichtsmann), mieszkającego w Klępsku, o opustoszałe gospodarstwa w Klępsku, odpowiedział, że „pamięta jak dwóch rolników, Christoph Raue i Michel Dachwitz, popadło w biedę i długi” z powodu złej uprawy i braku ziarna na siew - „do tego stopnia, że musieli porzucić swoje posiadłości. Inne gospodarstwa zostały zrujnowane w czasach wojny i zarazy. 23 gospodarstwa są opodatkowane przez panów i częściowo zajmowane przez kobiety. Gdyby można było znaleźć ludzi, którzy zapłaciliby za posiadłości, zbudowali je i utrzymywali, wszystkie gospodarstwa powinny zostać zwolnione.” [2, s. 76-77].
Wówczas na potrzeby klępskiego majątku funkcjonowały trzy młyny wodne nazywane młynem górnym, młynem środkowym i młynem dolnym. We wsi był szewc, który nie posiadał własnej ziemi. Na inwentarz wsi składały się: 18 koni, 11 wołów, 122 sztuki bydła rogatego, 78 świnie, 82 gęsi. Mieszkańcy na własne potrzeby zbierali drewno opałowe, które w tym opracowaniu określono jako ilość niewystarczającą. W Klępsku było kilka uli, uprawiano pszenicę, jęczmień, grykę, owies, proso, groch i chmiel. W karczmie szynkarz (niem. Krüger) sprzedawał 100 Tonne piwa rocznie (wówczas 1 Tonne zawierała 1,43 hektolitry płynu), co dawało 143 hektolitry piwa. [2, s. 77].
ll. 2 – Wieś Klępsk (niem. Klemzig) na fragmencie mapy sprzed 1899 r. [3]
Z informacji zamieszczonych w opracowaniu statystycznym Marchii Brandenburskiej z 1809 r. wynika, że Klępsk był wsią, na która składały się dwa majątki - tzw. górny Klępsk (niem. Ober-Klemzig) i dolny Klępsk (niem. Nieder-Klemzig). Właścicielem górnego majątku była rodzina von Schlichtingów, a dolnego hrabia cesarstwa Heinrich XXXIX von Reuß. We wsi znajdowało się 86 domowych (niem. Feuerstellen), zamieszkałych przez 513 mieszkańców. Wśród których było 8 wolnych chłopów (niem. Ganz-Bauern), 28 wolnych zagrodników (niem. Ganz-Kossäten), 3 chałupników (niem. Büdner), 29 komorników (niem. Einlieger). Na potrzeby wsi nadal działały trzy młyny, funkcjonował kowal, a dwóch leśników nadzorowało lasy o łącznej powierzchni 2239 mórg [4, s. 331].
Il. 3 – Gospoda pod „Czarnym Orłem” Ferdinanda Finkego w Klępsku, ok. 1919 r. (zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie)
W 1840 r. „stary” Klępsk (niem. Alt-Klemzig) nadal składa się ze wsi i dwóch majątków – górnego i dolnego. Do „starego” Klępska należy osada (kolonia) „nowy” Klępsk (niem. Neu-Klemzig). We wsi Klępsk znajduje się 69 budynków mieszkalnych, zamieszkanych przez 466 osób. Z nich ewangelicy przynależeli do parafii superindendenta w Sulechowie, tzw. kościoła macierzystego (niem. Mutter-Kirche). W opracowaniu topograficzno-statystycznym z 1844 r. podano, że na terenie miejscowości znajduje się jeden dwór szlachecki, w którym mieszka Dorothea (z domu von Carolath-Schönaich), wdowa po księciu Heinrichu LX von Reuß, wraz z córką Caroline Henriettea von Reuß. Były one właścicielkami wszystkich trzech klępskich majątków (górnego i dolnego Klępska oraz wieś Karczyn), które w 1844 r. sprzedały Królewskiemu Towarzystwu Handlu Morskiego za 150 000 talarów. We wsi funkcjonują trzy wodne młyny i jest jedna owczarnia. Z kolei osada nazywana „nowym” Klępskiem zamieszkana był przez 48 osób w 11 domach. Mężczyźni obu miejscowości podlegali poborowi do Landwehry (pol. obronę kraju) 1 batalionu, 12 Pułku Grenadierów im. Księcia Karola Pruskiego (2 Brandenburskiego) stacjonującego we Frankfurcie nad Odrą [5, s.763; 6, s. 243].
W kolejnym opracowaniu topograficzno-statystycznym z 1867 r. właścicielem majątku jest już hamburski kupiec Franz Friedrich Beyme z Grodziska leżącego w Wielkim Księstwie Poznańskim (niem. Grätz, Großherzogthum Posen; wchodzącego wówczas w skład Prus). We wsi mieszkało 533 osoby w 66 domach. W Klępsku funkcjonowała gorzelnia, młyn parowy, trzy młyny wodne i była jedna owczarnia. Mieszkańcy wsi podlegali pod administrację dominalną, a sądowo pod sąd okręgowy w Sulechowie. Ludność była wyznania ewangelickiego i przynależna pod kościół macierzysty w Sulechowie. Do wsi należały osady Kesselsdorf, Neu-Klemzig (pol. Nowy Klępsk) i gospodarstwo (folwark) Lehngut [Il. 1]. W Kesselsdorf znajdowało się 12 budynków, zamieszkałych przez 61 osób. W Neu-Klemzig było 11 budynków zamieszkałych przez 12 osób, a w Lehngut znajdował się jeden budynek mieszkalny zamieszkany przez 12 osób [7, s.290]
Il. 4 – Budynek szkoły w Klępsku, ok. 1919 r. (zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie)
Zgodnie z danymi statystycznymi opracowanymi na podstawie powszechnego spisu ludności przeprowadzonymi 1 grudnia 1871 r. w „starym” Klępsku mieszkało 525 osób, w tym 246 mężczyzn i 279 kobiet. Mieszkali oni w 81 budynkach, gdzie doliczono się wówczas 111 rodzinnych gospodarstw domowych. Ludność była narodowości pruskiej, wśród której ewangelików było 511, katolików 10 i 4 osoby o innym wyznaniu chrześcijańskim. We wsi było 132 dzieci do lat dziesięciu. Z klępszczan 337 osób potrafiło czytać i pisać, a 37 mieszkańców było analfabetami [8, s. 172-173].
Il. 5 – Piekarnia i sklep kolonialny O. Wollmeyera w Klępsku, ok. 1923 r,(zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie)
Z kolei w statystycznym opracowaniu z 1879 r. , kiedy właścicielem Klępska był Robert Heinrich Heyder (żonaty z Luise Beyne), wielkość majątku to obszar 987,10 hektarów. W skład tego obszaru wchodziły pola o wielkości 615,8 ha, łąki 30,5 ha, tzw. leśne pastwiska (niem. Hutung) 7,3 ha, lasy 331,2 ha oraz akweny o powierzchni 2,3 ha. Najbliższym punktem pocztowym i stacją kolejową dla Klępska było oddalone o 1,88 km Łęgowo (niem. Lang-Heinersdorf). Ówczesny właściciel Klępska mieszkał w miejscowości Lasówko koło Grodziska Wlkp. (niem. Lassowsko bei Grätz), leżącej wówczas w Prowincji Poznańskiej (niem. Provinz Posen), będącej w latach 1887-1919 niemieckim powiatem). We wsi funkcjonowała gorzelnia, cegielnia i młyn wodny (niem. Wassermühle) [9, s. 220-221].
Il. 5 – Piekarnia i sklep kolonialny O. Wollmeyera w Klępsku, ok. 1923 r,(zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie)
W 1907 r. Klępsk i Karczyn należał do Mathilde Heyder (z domu Beyme) z Grodziska. Wówczas majątek w Klępsku zajmował obszar 1019 ha, w tym pola z ogrodami 625 ha, łąki 31,9 ha, obszary leśne 326 ha, pozostałe grunty (ścieżki, dziedzińce itp.) 36 ha. Z inwentarza hodowano konie 31 szt., bydło mięsne 185 szt. (w tym krowy 26 szt.). We wsi funkcjonowała gorzelnia, a administratorem majątku był Max Schultz [10, s. 234-235]. Według opublikowanych danych w 1912 r. w Klępsku mieszkało w 1905 r. 528 osób, a w 1910 522 osoby. Z tego w 1905 r. 466 osób było ewangelikami, a 62 osoby katolikami. Z kolei w 1910 r. ewangelików było 422, a katolików 100. Wieś podlegała pod naczelnika urzędu, którym był rotmistrz von Zimmermann, właściciel majątku w Okuninie. Natomiast przewodniczącym gminy (naczelnikiem gminy) był wolny zagrodnik Gustaw Rau. Duchownym był Richard Karge, a nauczycielem Artur Grüger. Karczmy prowadzili Ferdinand Finke i Paul Rackwitz. Piekarzem był Georg Gädicke, rzeźnikiem Thomas Retzki, kowalem Friedrich Jentsch, kołodziejem (niem. Stellmachmeister; stelmachem) August Schultz. We wsi działał stowarzyszenie kombatanckie, którego przewodniczącym był Karl Händler. We wsi mieszkali gospodarz posiadający ziemię: August I Finke, August II Finke, August Lange, Wilhelm Redlich, Wilhelm Schulz i Wilhelm Steinbach. Ponadto byli tam zagrodnicy: August Bischoff, Adolf Bittross, Johann Bothe, Gottlieb Dolling, Hermann Handke, Gustav Irgang, Hermann Koch, August Lange, Wilhelm Schulz, Ernst Steinbach, Friedrich Tschirpig [11, s. 202-203].
Kiedy w 1927 r. ostatnimi właścicielami majątku w Klępsku była rodzina von Philippsborn (von Philipsborn), wieś zamieszkiwało 530 osób i obejmował on areał 900 ha [13]. Jeszcze w 1885 r. Mathilde Franziska Heyder (1859-1915) z Klępska wyszła za mąż za kapitana pruskiej kawalerii Adolfa von Philipsborna (1852-1916), właściciela Strzelec (niem. Strehliz) koło Marcinowic (niem. Groß Merzdorf) na Dolnym Śląsku. W latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku majątkiem zarządzał Fritz Schwarz. Ostatnim z wymienionych właścicieli był bibliofil, dr prawa Friedrich von Philipsborn (1886-1945). Był on żonaty z Mary Ann z domu Schlief (1880-?), pochodzącą z Drezna [14].
Opracowano na podstawie:
[1] - strona internetowa MAPSTER, http://igrek.amzp.pl/details.php?id=17063 z dnia 30.01.2024 r.,
[2] - Die Neumark: Jahrbuch des Vereins für Geschichte der Neumark: Neue Folge des „Schriften". Schwartz Paul: Die Klassifikation von 1718/19: ein Beitrag zur Familien- u. Wirtschaftsgeschichte d. neumärkischen Landgemeinden, Heft 5, T. 3, Landsberg 1928,
[3] - strona internetowa MAPSTER, http://igrek.amzp.pl/details.php?id=17064 z dnia 30.01.2024 r.,
[4] - Friedrich Wilhelm August Bratring, Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Bd. 3: Die Neumark Brandenburg..., Berlin 1809,
[5] - Heinrich Berghaus, Geographisch-historisch-Statistisches Landbuch der Provinz Brandenburg und des Markgrafthums Niederlausitz in der Mitte des 19. Jhrhndts, Bd. 3, Brandenburg 1856,
[6] - Topographisch-statistische Uebersicht des Regierungsbezirks Frankfurt a. d. O., Frankfurt a. d. O. 1844,
[7] - Topographisch-statistische Handbuch des Regirungs-Bezirks Frankfurt a. O., Frankfurt a. O. 1867; Gustav Zerndt, Abriss zur Heimatkunde des Kreises Züllichau–Schwiebus, Schwiebus 1926, s. 43,
[8] - Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung. Nach den Urmaterielien der allgemeinen Volkszälung von 1. December 1871 bearbeitet und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. II. Die Provinz Brandenburg, Belin 1873,
[9] – E. Ellerholz, H. Lodemann, H. von Wedell, General Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen, I. Lieferung, Die Provinz Brandenburg, Berlin 1879,
[10] - Güter-Adressbuch der Provinz Brandenburg, Band VII, Stettin 1907,
[11] - Adreβbuch für die Städte Schwiebus und Liebenau mit Berücksichtigung der Stadt Züllichau und der Dörfer im kreise Züllichau–Schwiebus, Schwiebus: Reiche 1912,
[13] - Gustav Zerndt, Abriss zur Heimatkunde des Kreises Züllichau–Schwiebus, Schwiebus 1926, s. 43; Arthur Splittgerber, Geschichte der Stadt und des Kreises Züllichau, Züllichau 1927, s. 107,
[14] – strona internetowa Wikipedia, https://de.wikipedia.org/wiki/Kl%C4%99psk z dnia 30.01.2024 r.; strona internetowa GENI, https://www.geni.com/family-tree/html/start z dnia 31.02.2024.
