Klępsk jest jedną z najstarszych miejscowości leżących w gminie Sulechów. Nie wiedzieć czemu polski slawista Aleksander Brückner (1856-1939) wywodził nazwę miejscowości od słowa „klępa” oznaczającego pogardliwe określenie krowy lub kobiety: „Może więc były w tej miejscowości szczególnie brzydkie kobiety, lub niskiej rasy krowy” [1, s. 91]. Z kolei Iwona Żuraszek-Ryś w swoim opracowaniu „Nazwy miejscowości powiatu zielonogórskiego” przytacza również wywód A. Brücknera, jak i W. Pasterniaka oraz wywód podany w opracowaniu „Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany” z 1996 r. W tym ostatnim przykładzie nazwę tłumaczono jako topograficzną, którą wzięto od właściwości danego ternu z sufiksem (przyrostkiem) – sk. Wyjaśniono tutaj, że nazwa miejscowości pochodzi od apelatywu (wyrazu pospolitego) klęp-//, klǫp- „krzywy, zgięty” [2, s. 57]. Natomiast niemiecki historyk, regionalista, archiwista Gustav Zerndt odnotował, że Klępsk (Klemsko) wywodzi nazwę od słowa clonica (oznaczającego Ahornbach (niem. Ahorn - pol. klon, jawor; niem. Bach – pol. strumyk, struga, ruczaj) [3, s. 43]. Jest to chyba najwłaściwsze tłumaczenie nazwy Klępska, rzeczywiście wywodzącej się ze słowiańskiej nazwy topograficznej. Zapewnie drzewiej nazywanej Klonowo, Klonowy ruczaj, Klonowy strumyk. W historycznych opracowaniach przytoczonych przez I. Żuraszek-Ryś dowiadujemy się, że nazwa wsi funkcjonowała jako: Klempsko (1314 r.), Klemsco, Klemsko (1317 r.), Klemczak (1385 r.), Klempsco (1388 r.), Klemtzig (1745 r.), Klemzig (1789), Klemsko (1946 r.), Klępsk (1948 r.), Klępsko (1965 r.) [2, s. 57].
Il. 1 – Klępsk na fragmencie mapy okręgu sulechowskiego z 1781 r.
wykonanej przez G. O. Schultzego
Z najstarszych właścicieli Klępska w latach 1314-1317 wymienia się komesa (łac. comes - zarządcy okręgu) Jaktora i jego żonę Jadwigę. W latach 1385-88 właścicielami wsi byli Kalkreuterowie i Treplinowie [4, s. 485]. W przypadku rodziny Kalkreuterów odwołano się do informacji podanej w opracowaniu ks. Stanisława Kozierowskiego, z której wynika, że ród Kalkreutów licznie występował w „Żegańskiem”. Tutaj wymienia się Konrada de Kalkruth w 1287 r., Konrada v. Kalcruthe w 1334 r. Ponadto w tym opracowaniu wymieniony jest Hanus (Channus) de Calkruthe w 1385 r., który „dzierżył na granicy Wielkopolski Klępsko (Klemzig) pod Sulichowem w diecezji poznańskiej, r. 1388 Tamen Kalgrrete tamże”. Jak wynikało ze słów zapisanych przez S. Kozierowskiego, ród ten posiadał swoje siedziby w okolicy Międzyrzecza, a ród według autora wywodził się z Turyngii i Frankonii Średniej [5, s. 44-45]. Wzmiankę o Kalkreuthach zamieścił Tomasz Jurek w historycznym opracowaniu „Obce rycerstwo na Śląsku”. Zapisał, że Jan i Tommon Kalkreuthowie w końcu XIV w. zostali wymienieni w Klemsku pod Sulechowem [6, s. 238].
Il. 2 – Klępsk (Klemsko) na fragmencie mapy Wielkopolski w czasach piastowskich z granicami
diecezji poznańskiej obejmujące m. in. powiat sulechowski (cylichowski) [7]
Z kolei ród Treplinów T. Jurek wywodził wówczas z miejscowości Treplin (pol. Trzebulin, dzisiaj wieś Trzebule w gminie Dąbie, powiat krośnieński, województwo lubuskie), na zachód od Frankfurtu nad Odrą. Rycerz Fridericus de Treppeln świadczył w Zielonej Górze przy księciu głogowskim Henryku IV w 1317 r. Wśród rycerzy zostali wymienieni bracia Fryczko i Jan de Trepplin w 1316 r., a jako trzeci ich brat Boto w 1317 r. Z zapisu wynika, że Frycz Treppeln był z Klępska „za Babimostem”. Jego i jego synów – Keydena, Niklosza i Ramslota – wymieniono w 1388 r. Natomiast przyrodnich braci Unolda i Penegryna de Treplin wymieniono w 1384 r., którzy zrzekli się praw do dóbr w Schoenbornie (chodzi o dobra w Schönborn-Klępsku). W 1421 r. wpisano Barbarę, żonę Unolda de Treplina. Podana została również informacja, że szlachcic Nikel Treplyn posiadał w 1425 r. Grąblewo pod Grodziskiem, a w 1435 r. Witobel pod Stęszewem. W 1449 r. wyszczególniono również Janusza Treplina z Kolesina (Goltzen) „w sąsiedztwie Klępska za Babimostem” oraz w 1450 r. pana Grąblewa (wieś w gminie Grodzisk Wielkopolski, powiat grodziski, województwo wielkopolskie). Pod datą 1469 r. znajdujemy Jana z Kolesina, a w 1444 r. czcigodnego duchownego, Michała Treplina z Kolesina [5, s. 108-109]. T. Jurek przypuszcza, że Trepplinowie pochodzili z Dolnych Łużyc. Pojawili się oni na Śląsku w latach 1316-17 [6, s. 40, 298-299].
W literaturze tematu wśród kolejnych właścicieli Klępska wymieniano przedstawicieli rodzin: Burgsdorf, Philippsborn, Reuß, Rothenburg, Schlichting, Troschke, Unruh oraz kupieckiej Beyme.
Ciekawą informację podał Conrad Max von Unruh w swojej pracy dotyczącej historii rodziny Unruhów „Die Unrugher” z 1906 r. W rejestrze feudałów, którzy złożyli hołd elektorowi Johannowi w 1499 r. i margrabiemu Albrechtowi w 1500 r., byli wymienieni czterej bracia - Georg, Heinrich, Simon i Jacob, sulechowscy panowie z Klępska. Jednakże (jak podał T. Jurek) klępska własność feudalna została przyznana dopiero przy zmianie tronu 1.12.1499 r. tylko Heinrichowi i Georgowi. Pozostali bracia byli uprawnionymi do ewentualnej sukcesji [8, s. 73]. Historyk Gustav Zerndt zapisał, że dawniej Klępsk podzielony był na dwie części, nazwane Górny (niem. Ober-) i Dolny (niem. Nieder-) Klępsk. W 1565 r. jedną z części zajmował Hans Unruh, a drugą Kalkreuthowie. W 1583 r. zobowiązani byli wspólnie do stawiania się do przeglądu militarnego (tzw. Musterung) w sile czterech koni bojowych. W 1644 r. części majątku klępskiego stanowiły własność sześciu Kalkreuthów i kilku Unruhów [3, s. 43].
Il. 3 – Herby rodu von Unruh. Z lewej- herb Melchiora von Unruha w klępskim kościele
(foto. M. Maćkowiak), w środku - herb Unruhów z opracowania Johanna Siebmachera I. 55,
z prawej - herb Unruhów na frontowej ścianie pałacu w Łęgowie (foto. M. Maćkowiak)
Również „Leksykon szlachty pruskiej monarchii” w 1855 r. podaje, że Klępsk był własnością Unruhów w 1571 r. i 1644 r., a ich herbem była złota tarcza, na której znajdował się czerwony lew [9, s. 45-46]. W klępskim kościele możemy odnaleźć herb Unruhów na całej szerokości tablicy inskrypcyjnej, pod malowidłem Sądu Ostatecznego. Znajdują się tam herby z zapisami: Conrad von Unruh, Barbara von Unrugh i Melchior von Unruh. Na tarczach umieszczone są hełmy prętowe, z koroną szlachecką i klejnotem składającym się ze strusich piór. Dwa pióra po bokach są srebrne, a środkowe jest czerwone. Również labry okalające herb mają kolor srebrno-czerwony [10, s. 64-65].
Il. 4 – Epitafium nagrobne Joachima von Kalkreuta w klępskim kościele (foto. M. Maćkowiak)
Drugą z najwcześniej wymienianych rodzin, posiadającą majątek w Klępsku, byli von Kalkreuthowie. W „Leksykonie szlachty monarchii pruskiej” zapisano, że ród v. Kalkreuthów posiadał jedną z części majątku w Klępsku w 1435 r. i 1652 r. [11, s. 408]. Również G. Zerndt wymienia ich jako właścicieli jednej z części Klępska w roku 1565 r. i 1644 r. [3, s. 43]. Ciekawą, choć krótką, informację możemy odnaleźć w publikacji Bertholda Schulzego pt. „Nowe osadnictwo w Brandenburgii 1500-1800”, gdzie wymieniono tzw. listy lenne, z Kalkreutami jako właścicielami wsi w latach 1549, 1598 i 1678 [12, s. 148]. Jednakże najwięcej danych na temat części Klępska znajdującego się w posiadaniu tego rodu możemy odnaleźć w berlińskim „Roczniku szlachty niemieckiej” z 1898 roku. W pierwszej gałęzi rodu, jako jej protoplastę, wskazano Wolfa von Kalkreutha, urodzonego w 1424 r. w Klępsku. Ożenił się on z niewymienioną z imienia szlachcianką von Schlichting z Wutschdorfu. Ich kolejnymi potomkami związanymi z Klępskiem byli: Georg urodzony około 1454 r., zmarły przed 1531 r. - który ożenił się z niewymienioną z imienia szlachcianką von Glaubitz z Meißen; Hans urodzony w 1484 r., zmarły w 1549 r. - jaki ożenił się z niewymienioną z imienia szlachcianką von Loeben z Kurtschow; Georg urodzony w 1504 r., zmarły 5 października 1583 r. - ten za żonę pojął Annę von Srensch ze Stenscha (zm. 1581 r.) [12, 2. 131].
Po Georgu i Annie wymienieni zostali Wolf (zm. przed 1597), który zapoczątkował tzw. pierwszą linię tej gałęzi rodu, oraz Joachim urodzony w 1550 r., rozpoczynając tzw. drugą linię klępskiego rodu. Pierwszą linię otwiera Wolf von Kalckreuth zmarły przed 1597 r., a ożeniony z niewymienioną z imienia szlachcianką von Niesemeuschel (zm. 1607 r.). Kolejni potomkowie tej linii rozeszli się już poza Klępsk. Otwierający drugą linię Joachim (ur. 1550 r., zm.2.11.1591 r.). ożenił się z Margarethe von Loeben (zm. 7.10.1618) z Kurtschow. Po Joachimie Leksykon szlachty notuje, jako związanych z Klępskiem: Hansa (urodzonego w 1580 r., zmarłego w 1641 r.) ożenionego z Hedwig von Grünberg - oraz Hansa Georga (urodzonego 19 lipca 1610, zmarłego w lutym 1665 r.), rotmistrza kawalerii. Jego pierwszą żoną była Anna Sabina von Tobelt (zm. 1.03.1646), a drugą była Anna Marianne von Lestwitz (zm. 24.09.1686 r.) z Schüttlau [12, s. 131, 134].
Il. 5 – Herby Alexandra von Kalkreutha i Hansa von Kalkreutha w kościele
w Klępsku (foto. M. Maćkowiak)
Oprócz widocznego na ilustracji nr 4 epitafium w klępskim kościele możemy odnaleźć także i herby Kalkreutów. Renesansowa tarcza herbu podzielona jest na dwa pionowe pola. Lewe jest srebrne, a prawe pole czarne. Na tarczy krzyżuje się para wideł (pogrzebaczy) używanych w piecach (niem. Ofengabeln). Widły na polu srebrnym były w kolorze czarnym, a w polu srebrnym w kolorze czarnym lub złotym (ilustracja 5). Na tarczy umieszczono hełmy prętowe nakryte koroną szlachecką. Na hełmach znajdował się klejnot w postaci półnagiego młodego mężczyzny lub kobiety ubranej w czarno-srebrną suknię. Postacie trzymają w dłoniach pionowo oparte o koronę widły (herb Alexandra – ilustracja 5) lub także skrzyżowane widły (herb Hansa – ilustracja 5). W przypadku herbu Aleksandra na głowie mężczyzny nałożona jest przepaska w postaci przeplatających się materiałów w kolorach srebrno-czarnych. Tarczę herbową okalają labry również w czarno-srebrnych lub złotych kolorach.
Opracowano na podstawie:
[1] – Wojciech Pasterniak, Nazwy miejscowości powiatu sulechowskiego [w:] Rocznik Lubuski I, Zielona Góra 1959,
[2] – Iwona Żuraszek-Ryś, Nazwy miejscowości powiatu zielonogórskiego, Zielona Góra 2009,
[3] - Gustav Zerndt, Abriss zur Heimatkunde des Kreises Züllichau–Schwiebus, Schwiebus 1926,
[4] – ks. prof. dr Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Tom II, Poznań 1964,
[5] – ks. Stanisław Kozierski, Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XII-XV wieku, Kórnik 1929,
[6] – Tomasz Jurek, Obce rycerstwo na Śląsku, Poznań 1998,
[7] – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, tom 4, Kórnik 1881,
[8] - Conrad Max von Unruh, Die Unrugher, Cöthen (Anhalt) 1906,
[9] - Leopold Freiherr von Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie: T – Z, Berlin 1855,
[10] – Sylwester Cichosz, Wyposażenie heraldyczne kościoła pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Klępsku, Zielona Góra 2000, (praca magisterska pod kierunkiem prof. dr. hab. Wojciecha Strzyżewskiego – maszynopis),
[11] - Leopold Karl Wilhelm August Freiherr von Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Bd. 1 A-K, Berlin 1854,
[12] - Jahrbuch des deutschen Adels, Zweiter Band, wyd. W.T. Bruer, Berlin 1898
