Majątek bukowski na przestrzeni wieków ulegał częstym podziałom przechodząc w ręce rożnych właścicieli a wielkości udziałów są dzisiaj dość trudne do ustalenia. W notatce z 1677 r. zamkniętej w kapsule wieży kościelnej w Bukowie zapisano, że Balthasar Reichard von Kalckreuth był właścicielem tzw. części górnej (Obergut), środkowej (Mittelgut) i dolnej (Niedergut). Natomiast Johan Adolf von Sack, pan na włościach w Łęgowie (niem. Heinersdorf), posiadał księżowskie pole uprawne i folwark na górze (C). Z kolei Balthasar von Schenckendorf część (B) ale bez części środkowej (Mittelgut), którą miał v. Kalckreuth.
Warto tu nadmienić, że portret tego Kalckreutha wisiał na łańcuchu w starym bukowskim kościele. Pierwotnie był on budowlą drewnianą, z wieżą skierowaną na zachód i wejściem od strony południowej, skierowanym w stronę szosy. Wewnątrz wyposażony był w chóry i zakrystię. Oprócz tego we wnętrzu ustawione były krzesła patronów. Z czasem budowla była bliska runięcia a deszcz przeciekał na ambonę. Najszybciej runęła zakrystia. Wówczas po długich debatach pomiędzy patronami kościoła i konsystorium (sądem biskupim), budowlę zburzono i przeprowadzono jej odbudowę w latach 1790 – 91. Nowa budowla stanęła w nowym miejscu, gdzie stoi współczesny, murowany kościół. Jednak nowo postawiony drewniany kościół również groził zawaleniem, gdyż do jego budowy użyto starych rozbiórkowych materiałów budowlanych. W 1856 r. zastąpiono go nowym murowanym kościołem istniejącym do dziś.
Z najstarszej księgi ławniczej, na którą powołuje się dr Riettel, możemy się dowiedzieć, że jeszcze w 1701 r. podział dziesięciny w Bukowie przypadał Melchiorowi von Jeresleben (= Giersleben), Nicolausowi von Kalkreuth, Ernstowi von Jeresleben, Ladislausowi von Kalckreuth, Hansowi von Unruh, Andreasowi von Sack i Valentinowi von Unruh. Występuje tutaj 18 wpisanych imion chłopów otrzymujących po 1. „kopycie” (niem. Hufe) i 3 wpisane imiona z mniejszą własnością. Dr Erich Rittel w artykule „Historia miejscowości Buków” (Heimatkalender des Kreises Züllichau – Schwiebus, 1933) wyjaśnia, że na Śląsku we wsiach tzw. rzędówkach używano powierzchni dużego „kopyta leśnego” zwanego „frankijskim” wynoszącym ok. 95 pruskich mórg (24,2 ha). Zauważa również, że nie było dworków oddzielonych od gruntów, przyległych obok siebie. „Każdy majątek ziemski rozciągał się w postaci długiego pasa ziemi, bardziej lub mniej szerokiego, mając w swoim obrębie wybudowany dwór”. W przypadku gruntów rycerskich miały one od 3 do 5 kopyt.
Podział Bukowa na trzy części. Fragment mapy z 1933 r.
Zmiany w wielkościach majątków dokonywały się przez lata także z powodów zaniedbania łanów chłopskich. Zdarzało się, że te zapuszczone łany dołączano do ziem rycerskich a liczba chłopskich ziem, jak i samych chłopów stale się zmniejszała. W przypadku łanów mierzono je przeważnie w tzw. „flamskich kopytach”, które wynosiły 65 pruskich mórg (16,8 ha). Jedną z przyczyn podupadania chłopskiej ziemi było jej opodatkowanie. Jak wynika z protokołu klasyfikacyjnego z 1718 r. sześciu chłopów posiadało własność ziemską wielkości 2 kopyt, jeden własność o wielkości 1,5 kopyta. Zarówno 23. dobra rycerskie, jak i chłopskie obłożono podatkiem na sumę 34. kontrybucyjnych kopyt. Jednak z powodu niewielkiego przychodu z plonów zmniejszono ją do sumy 28 7/8 kopyt.
Podatek nie był jedyną przyczyną podupadania gruntów chłopskich. Właściciele dóbr rycerskich często powiększali swoje grunty na zasadzie przymusu, poprzez skibowanie włości chłopskich, anulowanie lub utrudnianie wolnego prawa do dziedziczenia. Dzieci chłopów brano na przymusową służbę a szlachta pruska stosowała prawo pierwszej nocy poślubnej chłopskiego właściciela. Ponadto utrwaliło się tzw. pruskie poddaństwo spadkowe, które zniesiono poprzez reformy pruskich królów w XVIII w. a później poprzez wyzwolenie chłopów w XIX w. Majątki chłopskie obciążano również tzw. służbą. Służbę pełniono „według starego wzoru z dawnych czasów” dwa dni w tygodniu, pieszo lub z zaprzęgiem. Stosowano na przykład przewozy zboża do Sulechowa lub Świebodzina, zaliczając je jako dzień pracy. Na chłopach ciążył także obowiązek pracy przy żniwach i sianokosach. Chłopi w Bukowie służyli dwa dni w tygodniu z zaprzęgiem przy „robieniu siana” tak długo jak było to konieczne, za co dostawali chleb lub posiłek.
Herb rodu von Kalckreth znajdujący się w kościele w Klępsku.
We wspomnianym protokole z 1718 r. bukowscy chłopi posiadający 2 kopyta ziemi (tzw. pełnoprawni chłopi) za ich dzierżawę dawali po 2 talary czynszu (2 Rth.), 1 szefel owsa, 6 kur, 30 jajek i tkali 1 sztukę przędzy. W jednym przypadku był również obowiązek utrzymania psa szlachcica. Oprócz chłopów na szlacheckich włościach występują tzw. ogrodnicy jako pracownicy dóbr ziemskich oraz chałupnicy to znaczy chłopi bezrolni.
Zeszyt 5. Rocznika Towarzystwa Historycznego Nowej Marchii w części III, który spisał dr. P. Schwarz, podaje w roku 1718 następujących właścicieli: 1) Wolfa Christiana von Kalckreutha mieszkającego w Bukowie i mającego dwóch niepełnoletnich synów (Karla Christiana oraz Kaspra Rudolfa); 2) Kaspra Oswalda von Kalckreuth, żonatego, saksońskiego podchorążego na emeryturze, również mieszkającego w Bukowie, który kiedyś studiował; 3) Jurge Oswalda von Schenkendorfa; 4) Wolfa Kaspra von Sack (1715).
W wieku XVIII ród v. Jeresleben znika i pojawiają się rody von Löben, Knobelsdorff, Lossow, Schütz, Troschke, Diebitsch.
Herb rodu von Unruh znajdujący się na ruinach pałacu w Łęgowie.
W 1828 r. rejestr rycerski okręgu podawał trzy udziały właścicieli. W pierwszym radczynię dworu Steinbart, w drugim kapitana von Wangelina, a w trzecim rotmistrza von Unruh. Pierwszy udział składał się właściwie z dwóch części, które z czasem oznaczono literami B i C. Jeszcze w 1843 r. część pierwsza (B i C) znajdowała się w posiadaniu radczyni Steinbart. Jak pisał Riettel z połączenia ziemi Schenckendorffa i części środkowej dominium Kömplera – Tschirnera, a później Steinbarta (B) należała (poprzez legat – zapis testamentowy) do kościoła parafii miejskiej w Sulechowie. Majątek ten był zarządzany przez głównego pastora, później superintendenta Karstena. Jak podał superintendent A. Splittgerber w swojej „Historii miasta i powiatu Sulechów” z 1927 r., majątek ten wiązał się z fundacją matki panny Mathilde Steinbart, z domu Possart, która rozwiodła się i zerwała z rodziną. W swoim testamencie umieściła zapis, że jeżeli córka nie wyjdzie za mąż, cały bukowski majątek przypadnie kościołowi miejskiemu w Sulechowie. Wielkość tych dóbr rycerskich wynosiła ok. 2300 mórg ziemi. Natomiast część A lub inaczej zwana Wangelinsche od 1836 r. znalazł się w posiadaniu Georga Wilhelma Fincka.
Inny już podział majątku w Bukowie przedstawił dr Heinrich Berghaus w „Księdze landu Marchii Brandenburskiej i margrabstwa Łużyc Dolnych…” z 1856 r., gdzie wymienił pięciu właścicieli. Byli to: 1) kapitan von Diebitsch, 2) baron von Hanstein, pan na włościach w Bukowie (później udział rodziny Finck), 3) spadkobiercy von Unruh, 4) kapitan von Unruh, pan na włościach w Łęgowie, 5) von Knobelsdorff, pan na włościach w Bukowie.
Jak pisze Riettel, z początkiem XIX w. Buków dzielono na: część górną (A) tzw. schenckendorfoska, następnie ziemię Diebietscha (B), podupadłą część środkową naprzeciwko starego kościoła (do B), jeszcze w 1933 roku zwaną częścią dolną (do A) i folwarki należące do Heinersdorf (C) w posiadaniu rodziny Sack, a później von Unruh.
W wieku XX własności w Bukowie uległy kolejnym zmianom. „Adreβbuch fur Stadte Schwiebus und Liebenau mit Berucksichtigung der Stadt Züllichau...“ pod rokiem 1910 wymienia tylko jednego właściciela z Bukowa, liczącego wtedy 500 mieszkańców, emerytowanego rotmistrza von Sydow z Kalska. Z kolei A. Splittgerber w swoim opracowaniu z 1927 r. wymienia w Bukowie trzy części i ogród nazywany Buschgarten. Wówczas wieś liczyła 525 mieszkańców. Część A o wielkości ok. 450 ha jest w posiadaniu Ericha Schulza, część B jest w posiadaniu farnego kościoła miejskiego w Sulechowie i ma wielkość ok. 520 ha i wreszcie część C o wielkości ok. 370 ha jest w posiadaniu von Sydow, właściciela z Łęgowa (niem. Langheinersdorf).
Marek Maćkowiak
Prezes STH
– Adreβbuch fur Stadte Schwiebus und Liebenau mit Berucksichtigung der Stadt Züllichau der Dorfer im Kreise Züllichau – Schwiebus, Schwiebus 1912,
– A. Splittgerber, Geschichte der Stadt und Kreises Züllichau, Züllichau 1927,
– dr Erich Riettel, Zur Geschichte des Dorfes Buckow, cz. I, [w:] Heimatkalender des Kreises Züllichau – Schwiebus na rok 1933,
– dr P. Schwartz, Die Neumark. Jahrbuch des Vereins fur Geschichte der Neumark, Heft 5. Die Klassifikation von 1718/19. III Teil., Berlin 1928.
