Buków jest wsią w gminie Sulechów, której nazwa w zapisach historycznych i literaturze pisana była jako: Bukau (1745), Buckow (1759, 1773, 1871, 1904), Bukow (1789). Gustaw Zerndt, niemiecki regionalista i nauczyciel z początku XX w. pisał, że nazwa wsi pochodzi od słowa - buk. Z kolei Wojciech Pasterniak, polski badacz nazw miejscowości, zaliczył tę nazwę do topograficznych. Powołał się on na historyka języka polskiego Witolda Taszyckiego, który określił nazwy topograficzne jako „nazwy miejscowe będące zawsze nazwami miejscowymi”. Nazwy te określają właściwości określonego terenu, a w tym przypadku określają teren według świata roślinnego. Powstały one już w XIII w., a wielu historyków uważa je za najstarsze dla danej miejscowości, które powstały na skutek przeniesienia wyrazu pospolitego – tj. wyrazu buk. Do podobnych wniosków doszła Iwona Żuraszek – Ryś w swoim opracowaniu pt. „Nazwy miejscowe powiatu zielonogórskiego”. Przyporządkowała nazwę wsi Buków do nazw topograficznych prymarnych (pierwotnych) od przymiotnika bukowy (od buka). Stwierdziła również, że nazwa Buków jest substytucją nazwy polskiej.
Dzięki starym księgom ławniczym, o którym pisał dr. Erich Rittel z archiwum miejskiego, zachowały się dawne nazwiska rodowe z 1411 r. W zapisach mowa jest o rycerskiej posiadłości, której panami na Bukowie byli Dyprand von Werben ze swoją żoną Juttą oraz Nikolaus Sack ze swoją żoną Dorotheą. W dokumencie z dóbr Dyparda von Werbena wymienia się chłopów płacących czynsz: Petera Jericha, Nicolausa Lange, Dietricha Welkacza, Petera Lode, Petera Rote, Heinricha Wicchindorfa, Johanna Mennharda, Nicolausa Torlina i Nikolausa Wicchindorfa. Natomiast do Nicolausa Sacka należeli: Johann Schulze, Peter Meysener, Peter Freide, Konrad Neumann i Nicolaus Lad.
Inny dokument, potwierdzony przez księcia Henryka (zapewne Henryka XI głogowskiego) z 28 listopada 1449 r. w Kożuchowie (niem. Freystadt), mówi o właścicielu majątku w Bukowie niejakim Nickelu zwanym Ruelem Kalckreuthem z Pomorska.
Jan Cicero (Johann von Brandenburg) ur. 02.08.1455 - zm. 09.01.1499.
Kiedy Sulechów i okolice znalazły się w granicach Brandenburgii, książę elektor Johann von Brandenburg (Cicero) nagrodził niejakiego Hansa Baierstorffa z Bukowa określonymi przywilejami spisanymi w dokumencie z 7 maja 1492 r.
Od 1500 r. jako właściciel jednej z części majątku występuje również niejaki von Hake. W 1513 r. w Krośnie skazano go jako raubrittera – rycerza rabusia. Około 1550 r. wieś należała do rodów von Unruh, von Kalkreuth oraz von Sack.
(źródło: Leonhard Dorst, Schlesisches Wappenbuch oder die Wappen des Adels
im Souverainen Herzogthum
Schlesien der Grafschaft Glatz und der Oberlausitz. Bd. 1-3, Görlitz 1847)
W XVI w. protokołach tzw. „wizytacyjnych” wymienia się bukowieckich chłopów: Hansa Usche, Hansa Küne, Vincenta Fechnera, Petera Opitza, Wenzela Puchsteina, Nicolausa Lange, Christoffa Schade, Paula Lange, Martena Hancke, Michela Puchsteina, Hansa Puchsteina, Bartela Kittela, Andreasa Hannicke, Hansa Müllera, Hansa Rhau, Mathesa Lehmana, Lorenza Puchsteina, Jacoba Wenge, Jacoba Rhau, Gregora Lange i Georga Steina.
Jak podaje dr. Erich Rittel w swoim opracowania pt. „O historii wsi Buków” (w Heimatkalender 1934, s. 38 - 42) bardzo zaszkodziła chłopstwu wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648). W starej księdze kościelnej spisanej w 1678 przez pastora Adamiego, zanotowano że niejaki „David Rasamontanus lub Rosenberg przybył tutaj w roku 1631, który wycierpiał tutaj wiele udręk i wielką zarazę w roku 1631, gdzie tylko w tej miejscowości zmarły 152 osoby, pozostali obłupieni ze swego dobytku przez wroga…” Wiadomość tą zapisał wspomniany pastor Rosenberg w księdze kościelnej – „Jak zły był dla nas ten ciężki rok, kiedy wojna i śmierć zjednoczone szalały w kraju!”. Po zarazie wyznaczone zostało miejsce cmentarne na południe od drogi biegnące przez wieś naprzeciwko dworku tzw. części B w Bukowie. Informacja ta wraz z rysunkiem znajdowała się w księgach parafialnych spisanych przez pastora Fabriciusa. Ten sam pastor David Rosenber w spisanej przez siebie księdze parafialnej zapisał „W roku 1640, w środę po niedzieli Laetere (3. niedzieli przed Wielkanocą) całe nasze bydło zostało zabrane przez Szwedów i zostało bardzo wycieńczone. W roku 1641, w poniedziałek po 22. uroczystości Zesłania Ducha Świętego zostaliśmy wypędzeni. Wówczas przybyli bracia, synowie szwedzkiego generała Stalhansa, splądrowali wszystkie miejscowości, zjechali konno wszystkie drogi, okradli wszystkich ludzi, gdzie tylko ich spotkali. Był wielki lament w całej okolicy. Musiałem im wszystko oddać i wynieść się z domu”. Jak notowano w księgach tej parafii w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych po wojnie wiele domostw było opuszczonych, niezamieszkanych a ziemia leżała odłogiem. Pola były nieobsiane, występował ogólny brak inwentarza, budynki opustoszałe popadały w ruinę, a dokumenty „w tym zamieszaniu zagubiono.”
Żołnierze okresu wojny trzydziestoletniej z łupem i pojmanymi chłopami.
(sztych Philippa Wouvermansa [:w] Dzieje Niemiec 1648 – 1789, Maria Wawrykowa)
Nie tylko wojna XXX- letnia ciężko dotykała ludność ówczesnego Bukowa. Tenże pastor Rosenberg zapisał informację dotyczącą młodego szlachcica Wolfa Nikolausa von Schenckendorffa, który w akcie „wściekłości” zabił, we wtorek po 3. niedzieli po Wielkanocy, jednym pchnięciem sztyletu tutejszego kowala Caspara Rau, gdy ten stał we warsztacie przy kowadle. „Cóż za niesłychana podłość i szaleństwo!” – pisał Rosenberg. W 1644 r. za popełniony czyn Wolff Nickel von Schenckendorff został ścięty na placu rynkowym w Krośnie, gdzie znajdowała się siedziba sądu dworskiego. Zanim to się stało odsiadywał przez okres „kwartału” wyrok, a wcześniej został pojmany nocą we własnym domu przez sulechowskich żołnierzy i mieszczan. „Umarł , szczerze wierząc i żałując.” Zapisano w starej księdze parafialnej Bukowa.
Z ksiąg ławniczych z XVI i XVII w. możliwe stało się częściowe odtworzenie nazwisk sołtysów wsi Buków. W 1563 sołtysem był Balten Müller, w 1566 Marten Heupt, w 1571 ponownie Balten Müller, w 1572 Fabian Pfender, w 1574 Andreas Banfam, w 1576 Merten Pfort, w 1577 Georg Seyffert, w 1580 Gregor Eysman, w 1587 Andreas Scholz, w 1588 Jacob Scholz, w 1589 Simon Weise. Z kolei w XVII wieku sołtysami byli: Simon Weise do 1614 r., 1615 – 1617 brak sołtysa, Cgristoph Gruβmer w 1613- 1630 (?), Michel Weise (?) – 1640 – 1663, Georg Ludewich 1664 – 1700 (?).
Natomiast dzięki zapisom z ksiąg parafialnych możemy dowiedzieć się że pastorami w Bukowie ttego okresiu byli: Georg Hirte 1554 – 1587, Andreas Riedel do 1609 roku, Joachim Pfeffer 1610 - 1614, Abraham Calenius 1614 - 1622, David Rosenberg 1623 – 1647, Abraham Calenius Młodszy 1648 – 1678, Martin Gellert 1679 – 1684, Michael Adami do 1694 roku, Johannes Georg Adolphi 1684 - 1695, Christian Castner do 1736 roku, Balthasar Sigmund Castner 1724 do 1740 roku, Johannes Christian Kaulfus 1771 – 1773, Karl Theodor Machatius do 1791 roku, Karl Friedrich Wilhelm Fabricius do 1832 roku, Deuard Schade 1833 – 1863, Waldemar B. E. Pfitzner do 1881 roku, Ernst Schröder do 1917 roku, Hermann Kittel 1918 – 1931.
Marek Maćkowiak
Prezes STH
Opracowano na podstawie:
- Erhardts Siegismund Justus, Presbyterologie des Evangekischen Schlesiens, Dritten Theils Erster Haupt=Abschnitt, welcher die Protestantische Kirchen= und Prediger= Geschichte der Stadt und des Fürstenthums Gros=Glogau in sich begreist., Liegnitz 1783,
- Pasterniak Wojciech, Nazwy miejscowości powiatu sulechowskiego, [w:] Rocznik Lubuski I, Zielona Góra 1959,
- Rittel dr Erich, Zur Geschichte des Dorfes Buckow,. cz. II, [w:] Heimatkalender des Kreises Züllichau – Schwiebus na rok 1934,
- Żuraszek – Ryś Iwona, Nazwy miejscowe powiatu zielonogórskiego, Zielona Góra 2009,
- Zerndt Gustaw, Abriβ zur Heimatkunde des Kreises Züllichau – Schwiebus, Schwiebus 1926.
