Christiane Friederike Wilhelmine Herzlieb (nazywano ją też zdrobniale Minchen lub Mine), po mężu Walch, urodziła się 22 maja 1789 r. w Sulechowie jako najstarsza córka sulechowskiego superintendenta i pierwszego pastora Christiana Friedricha Karla Herzlieba (ur. 1760 - zm. 1794) i córka Chriestiane Wesenberg (ur. 1758 – zm. 1797). Ojciec Miny „miał przyjemne usposobienie”, był teologiem i pisarzem o wszechstronnej wiedzy oraz wykładał w sulechowskim pedagogium. Prowadził m. in. zajęcia z lektur łacińskich klasyków. W latach 1788 – 1794 Ch. F. W. Herzlieb pełnił funkcje inspektora i pierwszego pastora w Sulechowie.
Wilhelmina miała dwóch braci i siostrę. Jeden z braci zmarł jeszcze jako student, a drugi Gottfried H. (zm. 1832) był pastorem (superintendentem) w Przytoku (literatura niemiecka podaje w - Prittgk bei Züllichau) leżącym w gminie Zabór w obecnym województwie Lubuskim.
Dom, w którym urodziła się Minchen został opisany w sulechowskich inwentarzach z lat 1672 i 1702. Według tych opisów był posadowiony na placu kościelnym jako budynek z drewna i gliny oraz był otoczony murem. Posiadał niskie drzwi wejściowe, składał się z trzech izb – dwóch na dole i jednej na górze. Obok domu znajdowały się dwie komórki, a po obu stronach budynku były ogródki. Po stronie wschodniej rosło kilka śliw i drzew wiśniowych oraz winogrona. Po stronie zachodniej - jak napisano – „nie ma zabudowań i jest dziko”. Opis ten wyraźnie mówi o małym domku, najprawdopodobniej z muru pruskiego (lub szachulcowego), w którym mieszkała rodzina Herzliebów. Kiedy jej ojciec pełnił już obowiązki pierwszego pastora zamieszkali w nowej „masywnej” plebani wybudowanej w 1793 r. Dom ten istnieje do dzisiaj i jest nim budynek plebani przy Pl. Kościelnym obok fary. Właśnie w nim Wilhelmina mieszkała w latach 1793 -1794.
Oboje rodzice Wilhelminy zmarli bez majątku i bardzo młodo na suchoty. Ojciec w wieku 34 lat a matka w wieku 39 lat. Trójka dzieci została przygarnięta do domów sulechowskich przyjaciół i krewnych. Natomiast Mina początkowo przebywała u radcy handlowego Müllera w Sulechowie. Jego brat był kuratorem ds. sierot. Jednak kiedy Wilhelmina dorastała, brat Müllera naciskał na to, aby przenieść ją do innej rodziny, gdyż opiekun jej nie był żonaty. Szczęśliwie złożyło się, że przyjacielem zmarłego Herzlieba był sulechowski księgarz Carl Friedrich Frommann Ernst (ur. 14.09.1765 – zm. 12.06.1837), który wraz z żoną Johanne, z domu Wesselhföt (1765-1830), zaopiekowali się Wilhelminą w 1797 r. W 1798 r. cała rodzina Frommannów wyprowadziła się do Jeny. Tam dorastała z dziećmi Frommannów, Friedrichem Johannesem i Alwiną, z którymi była bardzo związana do końca swojego życia. O latach dzieciństwa i postępach Minchen w zapiskach brakuje informacji.
Literatura niemiecka podaje, że dzielnie zniosła bitwę pod Jeną, która rozegrała się 9 listopada 1806 r. Od samego początku dom Frommannów był miejscem towarzyskich spotkań intelektualnych, literackich i naukowych. Tam właśnie Johann Wolfgang Goethe, podczas swoich licznych pobytów poznał Wilhelminę, będącą jeszcze dzieckiem. W okresie od 11 listopada do 10 grudnia 1807 r. Goethe zatrzymał się na dłużej w Jenie. Wówczas zapłonął do Miny miłością a swój hołd do niej zamieścił w sonetach (nr 10, 16 i 17). Nie wiadomo czy Wilhelminie były one wówczas znane a o jego uczuciu wiedziała tylko rodzina Frommannów.
18 grudnia 1807 r. poeta wyjeżdża do Weimaru i nie jest wiadomym czy prowadzili ze sobą koresponkencję W maju 1808 r. Wilhelmina opuściła Jenę i udała się do Sulechowa. Istnieje również inny zapis w literaturze niemieckiej mówiący o tym, że w 1809 r. Minę „usunięto” z domu Frommannów wykorzystując okazję zamążpójścia jej młodszej siostry. W tym przypadku jako powód postępku Frommannów podaje się rozdzielenie rozwijających się uczuć Miny i Goethego, tym bardziej, że pisarz był wówczas żonaty z Christiane Vulpius. W pierwszym okresie pobytu Wilhelminy w Jenie oficjalnie hołd jej piękności i ogładzie dedykowali w swoich wierszach Zachariasz Werner, Friedrich Wilhelm Reimer i inni. Natomiast Goethe robił to w tajemnicy a jej zastępcza matka dbała aby jego wiersze nie docierały do niej i innych znanych jej osób. Rękopisy tych wierszy oraz listy poety z tego i późniejszego okresu miały ulec „zagubieniu”. Pani Frommann przed swoją śmiercią miała powiedzieć swojej przyjaciółce, że je spaliła. Wilhelminę opisywano jako - wysoką, szczupłą, o pięknych oczach, przyjaznym wyrazie twarzy, przyjemnym głosie, w ubiorze wysmakowanej, refleksyjnego ducha, o szlachetnym sercu, najgłębszym poczuciu obowiązku poświęcenia się innym. Dodawano również, że jest często roztargniona, co sama przyznawała i skłonna do egzaltacji. Jej usposobienie opisał Goethe tworząc postać Otylii w powieści „Powinowadztwo z wyboru” z 1809 r.
W Sulechowie poznała i zaręczyła się z młodym studentem szlachcicem pochodzącym ze Śląska, H. Ch. Fr. von Schweinitzem. Minchen zaręczyny zerwała na skutek interwencji matki narzeczonego uważającej ten związek za mezalians. Potem zaręczyła się ponownie z młodym profesorem miejscowego gimnazjum. Jesienią 1812 r. Mina postanawia wrócić do domu Frommannów a za nią podążał jej nowy narzeczony. Podróżuje przez Berlin, Poczdam, Lipsk, Weiβenfels a stamtąd w towarzystwie pani Frommann 23 października 1812 r. dociera do Jeny. Tam zerwane zostały zaręczyny z nowym narzeczonym, gdyż jak pisał Fritz Frommann, mężczyzna ten „poprzez odtrącające zachowanie przekonał się o tym, że go nie kochała”. Dwie kolejne próby zaręczyn również zakończyły się niepowodzeniem.
Kiedy w 1817 r. Fritz Johann Fromann zajął stanowisko na uniwersytecie w Berlinie zmarła jego ciocia Borsch. Fromannowie chcieli aby Minna zaopiekowała się wdowcem Borschem i jego dziećmi. Zanim Wilhelmina podjęła o tym decyzję, opiekę nad nim podjął ktoś inny.
W dniu swoich urodzin, 22 maja 1817 r., otrzymała od Goethego tomik jego wierszy (wydany w 1815 r. w wydawnictwie Cotta) z własnoręcznym wpisem autora:
”Gdy wieniec po wieńcu otula dzień,
Niech zwróci się on i ku Niej,
A jeśli Ona znajdzie tu znajomą,
Być może odnajdzie samą siebie.”
Jena, 22 maja 1817. Goethe.
Na końcu tej książki na wewnętrznej stronie okładki został starannie naklejony z niebieskiej koperty napis autorstwa Goethego : dla panny Wilhelminy Herzlieb.
Minchen odrzuciła dwie propozycje zamążpójścia, które złożył jej potomek starego profesorskiego rodu Karl Wilhelm Walch (1776 – 1853). Walch urodzonym w Jenie, dwadzieścia lat starszy od niej, był akademickim członkiem głównego sądu apelacyjnego, posiadał stopień profesora zwyczajnego oraz pracował na uniwersytecie w Jenie. Wczesną wiosną 1821 r. spotkał się z ojczymem Wilhelminy opowiadając mu o swoich staraniach. Poprosił również Frommanna o możliwość bliższego spotkania się z Minną. Wilhelmina wyraziła na spotkanie zgodę i choć nie żywiła do Walch żadnych uczuć zostali zaręczeni. Narzeczeństwo ich było smutne i przygnębiające. Z tego co pisał syn Frommanna, matka jego odradzała Minnie poślubienia starego profesora. Mało tego, we trójkę, Minna z Walchem odbyli z nią rozmowę, w której zapewniali, że wszystko będzie dobrze. Jej przybrana matka wiedziała, że pasierbica robi to wbrew swojej woli i czuje do profesora niechęć. Znajomi o Walchu mówili, że co prawda posiadał ogromną wiedzę to był słabego charakteru choć dobroduszny, mały duchem, bez opanowania i godności, także w wyglądzie. Pani Frommann działając w dobrej wierze doprowadziła do ślubu tej pary, który odbył się we wrześniu 1821 r. Po weselu w domu Frommannów, Minna opuściła swojego męża i uciekła do swoich krewnych znajdując schronienie u brata w Prittagk (Zabór). Po śmierci brata zamieszkała ze szwagierką w Sulechowie. Pomimo wielu prób pojednania czynionych przez znajomych i prośby z jej strony do męża o rozwód, on nie wyrażał zgody. Żyli praktycznie w separacji. Krewni widząc, że wspólne ich życie jest niemożliwe, zaprzestali naciskać na Minnę. Pomimo 32 letniej separacji mąż wspierał ją pensją. W 1853 r. Walch zmarł, zapisując jej część swojego majątku.
Po śmierci męża, od czasu do czasu i na krótko, Wilhelmina odwiedzała dom Frommannów. W okresie tym zaczęła popadać w chorobę umysłową a jej odznaki dostrzegali najbliżsi. Krewni z Sulechowa umieścili ją najpierw w zakładzie leczniczym w Żarach, a następnie w zakładzie w pobliżu Lipska gdzie stan jej zdrowia uległ poprawie. W 1864 r. objawy zaburzeń umysłowych powróciły a siostra Minny zadbała o umieszczenie jej w zakładzie leczniczym dla umysłowo chorych w Görlitz. Tam Minna Herzlieb zmarła 10 lipca 1865 r. w wieku 76 lat. Jej grób znajduje się na starym cmentarzu przy Minna - Herzlieb Straβe w Görlitz.
Marek Maćkowiak
- Biehahn Erich, Züllichau und Züllichauer in literarichen Begegnungen [w:] Heimatkalender des Kreises Zuellichau- Schwiebus, Züllichau 1938,
- Bronisch dr. Gerhard, Minchen Herzliebs Geburtshaus in Züllichau [w:] HeŹimatkalender des Kreises Zuellichau-Schwiebus, Züllichau 1933,
- Friedrich Johannes Frommann, Das Frommannschen Haus und seine Freunde1792 – 1837, Jena 1870,
- Helle August, Minchen Herzlib. Erläuternde Bemerkung zu Gethe’s WahlverŹwandtschaften und Sonetten, Berlin 1878,
- Neue Deutsche Biographie, Band 8, Berlin 1969,
- Stabr Adolf, Minna Herzlieb. Goethe’s Ottilie ind der Wahlverwandtschaften [w:] Westermann’s Jahrbuch der Illustrirten Deutschen Monatshefte. Ein Familienbuch für das gesammte geistige Leben der Gegenwart, Braunschweig 1870, Band 27.
