Wpisz szukany wyraz lub frazę w celu odnalezienia artykułu na naszej stronie.


Henryk II (IV) Wierny (ur. 1291-92, zm. 1342) - książę głogowsko-żagański. Syn Henryka III, księcia śląskiego, głogowskiego, żagańskiego i wielkopolskiego i Matyldy, córki Albrechta ks. Brunszwiku. Jego braćmi byli Konrad oleśnicki (ur. 1292-1300, zm. 1366, żonaty najpierw z Elżbietą, córką Henryka VI ks. wrocławskiego, a później z Eufemią córką Władysława ks. kozielskiego), Bolesława (ur. 1293-1296, zm. 1320-1321), Jan (ur. 1296-1300, zm. 1361-1364) i Przemka (ur. 1300-1308, zm. 1.01.1331, którego żoną była Konstancja, córka Bernarda, ks. świdnickiego, wnuczka Władysława Łokietka). Henryk miał również dwie siostry: Agnieszkę (ur. 1293-1297, zm. 25.12.1361), która była żoną Ottona III Wittelsbacha, ks. bawarskiego, a po raz drugi Alrama hr. Hals) oraz Katarzynę (ur. 1300-1305, zm. 5.12.1323-1325, która była żoną Jana V, margrabiego brandenburskiego, a później Jana II, hr. holsztyńskiego). Przydomek „Wierny” (Fidelis) nadano mu już w XIV w., ale w dokumentach często występuje jako Henricus Secundus. Żoną Henryka II była Matylda, córka Hermana Długiego (Wysokiego), margrabiego brandenburskiego.

Dnia 10.03.1296 r. w Krzywinie Henryk III głogowski, ojciec Henryka Wiernego, zawarł z Władysławem Łokietkiem porozumienie co do podziału Wielkopolski, która jemu należała się w spadku po Przemysławie (za prof. dr. Edmundem Długopolskim). Aby zapobiec walkom, południowo-zachodnia część dzielnicy poznańskiej i część północna sąsiadująca z Marchią Brandenburską miała należeć do Głogowczyka. Wówczas to Władysław Łokietek „adoptował” małego Henryka II (Wiernego) i miał mu oddać we władanie całą dzielnicę poznańską po dojściu do jego lat „sprawnych”, a gdyby Łokietek zmarł bezpotomnie, całą Wielkopolskę.

Po śmierci ojca Henryka III (9.12.1309 r.) Henryk II rozpoczął z braćmi wspólne rządy, nie dzieląc ziem odziedziczonych po ojcu. Kronikarze zarzucali Głogowczykom, że wychowywani przez matkę Niemkę, słuchali tylko rad Niemców i pozwolili wielu mieszczanom niemieckim przesiedlać się wraz z rodzinami z dzielnicy głogowskiej do wielkopolskiej. M. in. takim sposobem starostą wielkopolskim został Wolfram (31.08.1310), a po nim nastał Gunter ( maj 1312), również jako starosta, ale poznański.

Kiedy w dniu 3.03.1310 r. Henryk II, Konrad i Bolesław, książęta głogowscy, przebywali na dworze Waldemara, margrabiego brandenburskiego, w Berlinie, zrzekli się praw do Pomorza Gdańskiego na rzecz margrabiego i jego brata Jana. Z kolei tenże Waldemar sprzedał później Pomorze Zakonowi Niemieckiemu (Krzyżakom), na podstawie układu w Słodzinie, za 10 000 grzywien srebra brandenburskiej wagi. W tym też roku Henryk II Wierny ożenił się ze wspomnianą Matyldą, księżniczką brandenburską.

W wyniku postępowania Henryka i jego braci arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka i biskup poznański Andrzej Zaremba zagrozili książętom głogowskim klątwą. Sytuację zaognił również fakt podziału Wielkopolski między braci poprzez układ z 29.02.1312 r., który ustalał, że Bolesław i Konrad mieli rządzić ziemią oleśnicką, namysłowską i przyłączoną ziemią kalisko-gnieźnieńską. W ich skład miały wejść powiaty z Nakłem i Koninem, którymi rządził wówczas Łokietek. Natomiast Henryk, Jan i Przemko mieli władać powiatami: kościańskim, przemętowskim, gostyńskim, sławskim i wschowskim. Ponadto bracia Henryk i Jan zobowiązali się Bolesławowi i Konradowi dostarczyć w ciągu roku 100 zbrojnych celem odebrania Nakła i Konina i przyłączenia do ich dzielnicy. Postępowanie i rządy Henryka z bracimi oraz „pogwałcenie niektórych praw i obyczajów” - jak pisał Długosz - sprawiło, że rycerstwo wielkopolskie i duchowieństwo, które jeszcze w układzie kościańskim z 1298 r. chciało oddać koronę ich ojcu Henrykowi III, podniosło bunt pod przywództwem Nałęczów. Buntownicy zostali poparci przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę i biskupa poznańskiego Andrzeja Zarembę. Książęta Henryk, Przemko i Jan nie zdołali opanować buntu, a wysłane oddziały pod dowództwem hrabiego Janusza Bibersteina bezskutecznie oblegały zamek Kłecko w 1313 r. „Dobrogost z Szamotuł - pisał Jan Długosz - zebrawszy z Polaków dość znaczne wojsko wyszedł przeciwko Januszowi Bibersteinowi, i stoczywszy bitwę, w której wiele ludu z obu stron poległo, rzeczonego Janusza Bibersteina poraził na głowę, i wszystek obóz jego ze znaczną zdobyczą opanował”.

W 1314 r. Wielkopolską począł władać Władysław Łokietek, chociaż Waldemar w latach 1316 i 1317 najeżdżał tę dzielnicę. Henryk II wspierał margrabiego w walce i w październiku 1317 r. znajdował się w jego obozie pod Przypostynią.

W dniu 10.08.1319 r. Henryk i Przemko zawarli z margrabią Waldemarem układ dzielący Wielkopolskę. Wówczas to Waldemar otrzymał obszar po prawej stronie Gniłej Obry, od jej ujścia do Odry oraz ziemię sięgającą po Międzyrzecz. W wyniku tego układu miasto Sulechów i zamek (Tczülchow und Stat) miało dostać się pod panowanie szwagra książąt głogowskich, jednak 14.08.1319 r. Waldemar nagle zmarł, a rok po nim najmłodszy i ostatni z rodu Askańczyków, Henryk Młodszy. Jak sugeruje wielu historyków, wygaśnięcie linii Askańczyków sprawiło, że układ nie został zrealizowany.

W niedługim czasie Henryk II Wierny poślubił Matyldę (Mechtyldę), córkę nieżyjącego wówczas margrabiego brandenburskiego Hermana i Anny austriackiej. Jednak wcześniej Henryk z powodu bliskiego pokrewieństwa potrzebował dyspensy papieża. Zabiegał o nią dla Henryka, również jego krewny Robert Mądry, władca Neapolu, przebywający w Awinionie od 1319 r. Po otrzymaniu zgody od papieża Jana XXII książę wysyła z Głogowa list dziękczynny (23.06.1323 r.), gdzie użył swojego dawnego tytułu „Henryk ks. Śląski, dziedzic Królestwa Polskiego, pan Głogowa i Poznania”. We wspomnianym piśmie do papieża oddał się opiece stolicy apostolskiej, zabezpieczając się zapewne przed agresją ze strony Łokietka. Wówczas to Brandenburczycy rozpoczęli wojnę z polskim królem Władysławem. W niej Łokietek doszedł wiosną 1325 r. do Frankfurtu, ale nie uzyskał znaczących zdobyczy terytorialnych.

W tym też roku Jan Luksemburski, król Czech, wkroczył na Śląsk i do Wielkopolski, kierując się do Prus z pomocy militarną dla Zakonu Niemieckiego NMP, który prowadził wojnę z Litwą. W drodze powrotnej zatrzymał się we Wrocławiu, gdzie wymusił złożenie hołdu prze książąt śląskich: Jana ścinawskiego (29.04.1329 r.), Konrada I oleśnickiego i Henryka II żagańskiego (9-10.05.1329 r.). Złożenia hołdu odmówił Przemko głogowski, który prawdopodobnie z tego powodu został otruty (04/11.01.1331 r.). Przemko zmarł bezpotomnie, a zgodnie z umową między braćmi (tj. Henrykiem, Janem i Przemkiem) z 1326 r. o wzajemnym dziedziczeniu spadkobiercami jego księstwa zostawali żyjący bracia Jan (ścinawski) i Henryk II (żagański). Głogów i Bytom stanowił oprawę wdowią księżnej Konstancji, żony Przemka, a wnuczki Łokietka.

Jesienią 1331 r. Jan Luksemburski ponownie wyruszył na Śląsk z zamiarem dojścia do Kalisza, gdzie miał połączyć się z Krzyżakami. Dnia 1 października armia Jana stanęła koło wsi Krzydłowice (Creydelwitz) pod Głogowem. Król czeski zażądał od mieszczan poddania miasta, jednak ci początkowo odmówili, odwołując się do przysięgi złożonej Henrykowi II żagańskiemu i Janowi ścinawskiemu. Po pertraktacjach ze starostą głogowskim miasto poddało się bez oblężenia, a Jan ścinawski sprzedał swoje prawa do Głogowa Janowi Luksemburskiegmu za 2000 grzywien polskich.

Już 5 października 1331 r. Jan Luksemburski oblegał Poznań, którego jednak nie zdobył pomimo kilkudniowego oblężenia. Następnie wycofał się na Morawy, gdzie zagrażały mu wojska austriackie i węgierskie. Luksemburczyk 12 grudnia 1331 r. był już w Pradze, gdzie hołd złożyli mu książęta brzescy. Świadkami hołdu byli Henryk II żagański i Konrad oleśnicki.

Z kolei w 1332 r. Kazimierz, syn Łokietka króla Polski, zaatakował Kościan i zabił 100 ludzi, wśród nich 50 pancernych (Ślązaków, Czechów, Niemców i „wielu szlachetnie urodzonych” – Rocznik Traski).

Tymczasem sprzedaż przez Jana ścinawskiego swoich praw do Głogowa sprawiła, że bracia Henryk II i Konrad wymusili na nim (25.07.1334 r.), iż bez ich zgody nie odstąpi nikomu swojej ziemi ścinawskiej. Podobną umowę zawarli 30 kwietnia 1334 r. Jednak w 1336 r. Jan ścinawski odstąpił Janowi Luksemburskiemu swoje księstwo w zamian za dożywotnie panowanie w Głogowie. Do tego jednak nie doszło, gdyż bracia zdecydowali się wykupić ją za wyjątkiem zastawionego już Lubina. W 1339 r. Jan Luksemburski odstąpił Lubin Bolesławowi III Rozrzutnemu. W tym też roku 9 lutego król Polski Kazimierz podpisał w Krakowie dokument, w którym uznał przynależność Śląska do Czech i zobowiązał się do tego iż nie będzie dążył do odzyskania księstw śląskich.(!)

30 kwietnia 1341 r. Henryk Wierny wraz ze synem, również Henrykiem, przejął ziemię wschowską od Jana ścinawskiego.

Henryk II (IV) Wierny zmarł 22 stycznia 1342 r. w Żaganiu (stolicy księstwa). Pochowano go w kościele p.w. Najświętszej Marii Panny w Żaganiu (dawnym kościół augustianów), gdzie do dzisiaj znajduje się kamienna płyta sarkofagu księcia. Sarkofag wykonano z piaskowca. Głowa księcia spoczywa na dwóch poduszkach, a on ubrany jest w „drucianą zbroję” i nałożonym na nią kaftanem. Obok głowy leży hełm z klejnotem, a pod nogami lew. W prawym ręku książę trzyma miecz rycerski, a w lewej ręce dzierży tarczę z herbem śląskim (dzisiaj już słabo widoczne i niekompletne). Obok zawieszony jest sztylet. Na ramiona narzucony jest płaszcz z zapięciem, gdzie wpisano jego imię HENRICVS.

Henryk II z żoną Matyldą miał syna Henryka V Żelaznego (ur. 1312-21, zm. 13.04.1369) żonatego z Anną, córką Wacława ks. mazowieckiego) i córki: Agnieszkę (ur. 1312-21, zm. 6-7.07.1362) zamężną najpierw z Leszkiem, ks. Raciborskim, a później z Ludwikiem, ks. Brzeskim; Salomeę (ur. 1312-21, zm. po 1359) zamężną z Henrykiem II Reuss v. Plauen oraz Jadwigę (ur. 1312-21, zm. 28.05.1348), która była ksienią klasztoru w Trzebnicy.


Marek Maćkowiak
prezes STH

Opracowano na podstawie:
- 750-lecie powstania księstwa głogowskiego. Referaty wygłoszone podczas sesji popularno-naukowej-Głogów 17 listopada 2001 r., Głogów 2002,
- Marek Kazimierz Barański, Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2006,
- Janusz Chutowski, Dzieje Głogowa, tom I, Legnica 1991,
- Edmund Długopolski, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Kraków 2009,
- Jacek Elminowski, Stosunki polityczne między Piastami a Luksemburgami i Wittelsbachami w pierwszej połowie XIV wieku, Toruń 2002,
- Historia Śląska, pod red. Marka Czaplińskiego, Wrocław 2002,
- Paweł Jasienica, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Warszawa 1979,
- Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007,
- Marian Kapłon, Głogów i księstwo głogowskie w okresie średniowiecza. Genealogia Piastów głogowskich, Głogów 2003,
- Kazimierz Stronczyński, Pomniki książęce Piastów lenników dawnej Polski w pieczęciach, budowlach, grobowcach i innych starożytnościach zebrane i objaśnione, Piotrków 1888,
- Dariusz Wieczorek, Poczet piastowskich książąt śląskich Śląska lubuskiego, Zielona Góra 2004.

Portret Henryka IV Wiernego wykonany przez Irenę Bierwiaczonek (Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze).

Powrót