Henryk III głogowski (1251/1260-1309), książę śląski, głogowski, żagański i wielkopolski. Syn Konrada I, księcia głogowsko-bytomskiego i głogowskiego oraz Salomei, córki Władysława Donica. Jego braćmi byli: Konrad II Garbaty (1292/98-1366), Przemko (1300/09-1331), a siostrami były Anna (1250/52-1271), była żoną Ludwika Wittelsbacha, palatyna reńskiego), Eufemia (1251/54-przed 1275), była żoną hrabiego Gorycji Albrechta) i Jadwiga (?-1318), była mniszką w klasztorze klarysek we Wrocławiu).
Jak pisał niemiecki kronikarz M. Georgio Bruchmann w „Annales der Geschichtbuch und Chronik der Stadt Züllich“ – „Kiedy zbudowano nasze miasto [tj. Sulechów], nie ma na ten temat w kronikach żadnych informacji. Jestem zdania, że było to około 1304 r. za czasów Henryka III księcia głogowskiego, który w 1305 r. po śmierci króla polskiego Wacława władał praktycznie całą Polską. Nie zwał siebie jednak królem, lecz Henrykiem - z Bożej łaski, Dziedzicem Królestwa Polskiego, Księciem Śląskim, Panem Głogowa i Polski.” (tłumaczenie Bartosz Buda).
Dzięki planowanej polityce skolonizował swoje ziemie. Władca ten lokował na prawie magdeburskim m.in. Sulechów, Zieloną Górę, Żagań, Nowe Miasteczko i Kożuchów.
Kiedy Bolesław Rogatka porwał podstępnie Henryka IV Probusa w Jelczu (10.02.1277) i uwięził na zamku we Wleniu, Henryk III wziął udział w wyprawie odwetowej wraz z Konradem II, Przemkiem i Przemysłem II, księciem wielkopolskim. Jednak zostali oni pobici przez syna Rogatki, Henryka Grubego (Brzuchatego) 24.04.1277 r. pod Stolcem k. Ząbkowic Śląskich. Przegrana zmusiła koalicjantów do rokowań. Mediatorem był król czeski Przemysł Ottokar II. W wyniku rozmów 12.07.1277 r. Henryk IV Probus odzyskał wolność.
Po śmierci Konrada I (06.08.1278 r.) w wyniku podziału księstwa między braci Henryk przejął władzę nad księstwem głogowskim - wraz z Bytomiem Odrzańskim i Kożuchowem.
W tym też roku Henryk III Głogowski udzielił militarnego wsparcia Czechom walczącym w królem niemieckim Rudolfem Habsburgiem. Jednak 26.081278 r. wojska czesko-polskie zostały rozbite pod Suchymi Krutami.
W lutym 1281 r. Henryk Probus zwołał zjazd książąt w Baryczy, na który przybyli Henryk III głogowski, Henryk Gruby i Przemysł II. Tam 9.02.1281 r. Probus ich uwięził, zmuszając do sojuszu politycznego i wojskowego w zamian za wolność. Henryk IV wrocławski narzucił Henrykowi III m.in. obowiązek militarnego wsparcia w sile 30 kopijników na okres pięciu lat.
W 1284 r. Henryk III wziął udział w turnieju rycerskim w Nysie. Następnie 11.01.1288 r. Henryk IV pasował Głogowczyka na rycerza.
Henryk III popierał Henryka IV Probusa w staraniach do księstwa krakowskiego i dążeniach do zjednoczenia ziem polskich. Przeciwko Probusowi wystąpili książę płocki Bolesław II i Władysław Łokietek. Henryk III i jego brat Przemko (Ścinawski) walczyli pod stronie Probusa pod Siewierzem 26.02.1289 r., gdzie zginął Przemko.
23.06 1290 r. w wieku 33 lat zmarł Henryk IV wrocławski. Kontynuatorami zjednoczeniowej polityki zostali Henryk III głogowski i Przemysł II wielkopolski. Henryk III otrzymuje księstwo wrocławskie, a będąc władcą „silnej ręki”, wywołał sprzeciw wrocławian. 22.07 tego roku patrycjat wrocławski przekazał tron książęcy Henrykowi Grubemu. W wyniku działań militarnych Henryk III objął północną część księstwa wrocławskiego. Porwał Henryka Grubego i więził go w klatce na zamku w Głogowie, gdzie trzymał go w nieludzkich warunkach przez półtora roku. 6.05.1294 r. Gruby przyjął warunki Henryka III i podpisał układ. W ich wyniku Głogowczyk utrzymał zajęte przez siebie w latach 1291-1294 tereny. Oprócz tego Henryk III otrzymał od niego Kluczbork, Gorzów Śląski, Byczynę, Namysłów i Oleśnicę. Ponadto zagarnął Bolesławiec i Chojnów. Dodatkowo Henryk Gruby zapłacił jemu 30 tysięcy grzywien srebra oraz zapewnił przez pięć lat pomoc militarną w sile 100 konnych.
w Rogoźnie 8 lutego 1296 r. Brandenburczycy zamordowali króla Polski Przemysła II, po którym spadkobiercą został Henryk III głogowski. Przemysł II jeszcze jako książę wielkopolski mianował Henryka III (swojego ciotecznego brata) jedynym następcą. Pretensje do spadku wysunął również Łokietek. W miesiącach lutym i marcu 1296 r. Henryk walczył z Łokietkiem i wspierającym go Bolesławem II Płockim. 10 marca 1296 r. zawarł porozumienie w Krzywinie z Władysławem Łokietkiem o podziale Wielkopolski. Tereny południowo-zachodnie Wielkopolski przejął Henryk. W tym też roku Bolko Śmiały i Konrad II najechali księstwo ścinawskie. Konrad II zajął Lubin, a Bolko zdobył Chojnów i Bolesławiec. W następnym roku w marcu odbył się zjazd pokojowy w Zwanowicach. Tam potwierdzono przynależność Lubina Konradowi II, a Chojnowa i Bolesławca Bolkowi Surowemu. Henryk wziął udział 2 czerwca 1297 r. w koronacji Wacława II na króla Czech. W tym też czasie Łokietek najechał Henryka III. W styczniu i lutym 1298 r. Głogowczyk przeprowadził wyprawę na Wielkopolskę, gdzie zdobył Poznań i Kalisz.
24 czerwca 1298 r. możnowładcy wielkopolscy zwołali zjazd w Kościanie, na którym mieli przekazać koronę Królestwa Polskiego Henrykowi III. Ten z niewyjaśnionych przyczyn na zjazd nie przybył.(!)
Jesienią 1299 r. Henryk III zawarł z królem czeskim Wacławem II tzw. układ klęcki. Po koronacji Wacława II na króla Polski Henryk złożył mu hołd lenny. Zimą tego roku Poznań przejął Władysław Łokietek.
Przed 1300 r. Henryk III lokował Sulechów na prawie magdeburskim. W 1301 r. Henryk w porozumieniu z Bolkiem I Surowym, księciem świdnicko-jaworskim, najechał Wielkopolskę. Walki trwały do 1304 r. Kiedy 11 października 1304 r. zmarł Konrad II Garbaty, Henryk przejął władzę w księstwie żagańskim. Wiosną i latem 1306 r. Henryk III panował w Poznaniu. Wielkopolan raziły jednak elementy niemieckiej kultury panujące na dworze księcia, ale dzięki silnej władzy w Wielkopolsce zapanował spokój. W tym też roku książę utracił północno-wschodni pas Wielkopolski z Nakłem, Kwieciszewem i Koninem na rzecz Władysława Łokietka. Również i w tym też roku Bolesław III Rozrzutny zdobył Kalisz, ale już w 1307 r. wojska Henryka III spustoszyły księstwo wrocławskie Bolesława. Na przełomie stycznia i lutego 1308 r. odbił Kalisz z rąk Rozrzutnego i walczył z księciem wrocławskim Bolesławem. Jesienią Henryk przebywał w Wielkopolsce, a 30 września 1309 r. był już na Śląsku. Po krótkiej chorobie zmarł 9 grudnia 1309 r. Księcia pochowano w kościele klasztoru cystersów w Lubiążu.
W latach 1304-1309 Henryk walczył na granicy swego księstwa z Brandenburczykami (tj. margrabią Hermanem).
Żoną Henryka III Głogowskiego była Matylda, córka Albrechta księcia Brunszwiku (marzec 1291). Jego dziećmi były: Henryk IV Wierny (1291/92-1342), żonaty z Matyldą córką Hermana margrabiegio brandenburskiego), Konrad I Oleśnicki (1292/98-1366), żonaty z Elżbietą córką Henryka IV, księcia wrocławskiego oraz Eufemią córką Władysława, księcia kozielskiego), Agnieszka (1293/97-1361), żona Ottona Wittelsbacha, księcia dolnobawarskiego, a później Arlama, księcia Hals), Bolesław Oleśnicki (1293/96-1320/21), Jan Ścinawski (1296/1300-1361/65), żonaty z Małgorztą , córką Bolesława IV księcia pomorskiego), Salomea (1296/1300-1309), Katarzyna (1300/05-1323/25), żona Jana V, margrabiego brandenburskiego, później Jana II, hrabiego holsztyńskiego), Jadwiga (1300-1309) i Przemek głogowski (1300/08-1309), żonaty z Konstancją, córką Bernarda, księcia świdnickiego).
Marek Maćkowiak
Opracowano na podstawie:
- M.K. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, PWN, Warszawa 2006,
- Z. Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978,
- J. Chutkowski, Henryk III [w:] Encyklopedia Ziemi Głogowskiej, Zeszyt 2, Głogów 1993,
- Historia Śląska, pod. red. M. Czaplińskiego, Wrocław 2002,
- T. Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274-1309), Kraków 2006,
- M. Kapłon, Głogów i księstwo głogowskie w okresie średniowiecza. Genealogia Piastów Głogowskich, Głogów 2003,
- D. Wieczorek, Poczet piastowskich książąt Śląska lubuskiego, Zielona Góra 2004,
- A. Zieliński, Przekleństwo tronu Piastów. Tajemnica klątwy Gaudentego, Warszawa 2007.
Portret Henryka III głogowskiego wykonany przez Irenę Bierwiaczonek (Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze).
