Zdarza się nierzadko, iż istotne odkrycia są dziełem przypadku. Jako przykład na to przytoczyć tu można perypetie związane z odkryciem przez Fleminga penicyliny czy też sformowaniem przez Newtona zasad dynamiki. Sytuacje takie zdarzają się również w archeologii. Często ważnych odkryć dokonują przypadkiem robotnicy przy prowadzeniu prac ziemnych natrafiając na zdeponowane w gruncie, pochodzące z minionych wieków przedmioty. Jeśli artefakty takie nie ulegną rozproszeniu i trafią w ręce wykwalifikowanego personelu odpowiednich jednostek badawczych mogą stać się niezmiernie cennym źródłem pomocnym poznaniu przeszłości danego regionu.
Na terenie podsulechowskiej wsi Kruszyna podczas prac ziemnych prowadzonych przy zabudowaniach XVIII/XIX wiecznego klasycystycznego dworku (Fot. 1) pracujący w wykopie robotnicy przypadkowo odkryli naczynie wypełnione monetami. Dokładna data oraz okoliczności tego wydarzenia nie są dziś znane. Wiadomo jedynie, że miało ono miejsce przed rokiem 1973 (w tym roku po raz pierwszy o znalezisku tym wspomina w swej publikacji Barbara Kołodziejska). Szczęśliwym trafem odkryte monety oraz naczynie przekazana została do Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze a w późniejszym okresie zasiliły zbiory numizmatyczne Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Świdnicy.
Monety zdeponowane były w niestety fragmentarycznie zachowanym, szkliwionym, uchatym dzbanie. Na jego ściankach zachował się bogaty biało-niebieski malowany ornament florystyczny, który zapewne miał upodabniać to naczynie do luksusowych w owym czasie wyrobów fajansowych zwanych majoliką (Fot. 2 reprint za Andrzejem Mikołajczykiem).
Skarb ten składał się z 2455 srebrnych oraz miedzianych monet. Zwraca uwagę ich różnorodność. Wybite zostały w mennicach polskich, czeskich, morawskich, węgierskich, austriackich, szwedzkich, francuskich oraz niemieckich w przeciągu XVII i XVIII wieku (Fot. 3). Moment ukrycia całego zespołu w gruncie datowany jest przez najmłodszy talar (1/48 talara Fryderyka II Wielkiego) na okres po roku 1756.
Trzon skarbu stanowią krajcary, talary oraz fenigi Królestwa Pruskiego, Pierwszej Rzeszy oraz poszczególnych księstw niemieckich. Równie licznie reprezentowane są austriackie numizmaty wybite głównie na terenie księstw śląskich. Ciekawymi i bardzo rzadkimi egzemplarzami są monety biskupstw i arcybiskupstw we Wrocławiu, Ołomuńcu, Munsterze i Trewirze. Równie interesujący jest wybity w szczecińskiej mennicy 1/12 talara Karola XI króla Szwecji (panował w latach 1660 - 1697) czy też "egzotyczna" dla naszych terenów 1/4 ecu Ludwika XIV króla Francji (panował w latach 1643 - 1715). Niewielki procent skarbu stanowią także polskie grosze i szelągi wybite za panowania Zygmunta III Wazy, Jana Kazimierza oraz Augusta III Sasa. Ciekawostką jest trojak Zygmunta III z przewierconym otworem, który w przeszłości służył zapewne jako talizman.
Powszechne ukrywanie cennych przedmiotów charakterystyczne jest dla okresów, w których występują różnego rodzaju niepokoje społeczne. Pierwotny właściciel omawianego majątku decydując się na taki krok musiał czuć się personalnie zagrożony. Biorąc pod uwagę datę wybicia najmłodszych z monet przypuszczać możemy, że wydarzenie to mogło mieć związek z zagrożeniem jaki niósł ze sobą sulechowski epizod wojny siedmioletniej.
Literatura, z której korzystałem:
Kołodziejska Barbara, 1973, Rzemiosło garncarskie w Zielonogórskiem.
Mikołajczyk Andrzej, 1977, Naczynia datowane skarbami monet XIV - XVIII w. na ziemiach polskich.
Mikołajczyk Andrzej, Skarb z Kruszyny - opis monet (opracowanie), maszynopis w archiwum MAŚN w Świdnicy.
